Tarihi belgeler Ünye’nin kurulusunu Milattan Önce 750 yili olarak yazar. Akdeniz’den gelen Yunan asilli Miletli denizciler Sinop’tan baslayarak sirasi ile Samsun Ünye, Giresun Trabzon da ticari koloniler kurarak, buralardan aldiklari ürünleri baska ülkelere götürüp pazarliyorlardi.
1800 yillarinda Ünye’deki gelismeler
Osmanli Devleti'nde ilk genel nüfus sayimi Ünye’de dahil olmak üzere 1831 tarihinde Ikinci Mahmut zamaninda yapilmistir. Osmanli Devleti bu sayimla; müslim ve gayri müslim nüfusu ortaya çikartmayi, ülkedeki askere alabilecegi Müslüman erkek nüfusu tespit etmek gayesini gütmüstür, kadinlar sayilmamistir.. Bu nüfus sayiminin Ünye sonuçlari Istanbul Ünyeliler Dernegi tarafindan bastirilmis olup elimizdedir.
Süleymanpasa Sarayi
1800 lü yillarin baslarinda Trabzon Valisi Haznedar Süleyman Pasa Ünye’de muhtesem bir saray yaptirmistir. 1808 yilinda yapimina baslanilan saray 1814 te bitmis ve 1850 yillarinda yanmistir. Bugün yalniz duvarlari, çesmesi ve havuzu durmaktadir.
1830 Ünye’de Büyük Yangin
Osman Dogan, Tarih Boyunca Ünye adli eserinde Ünye’den geçen Vital Ciunnet isimli bir seyyahin 1830 yillarinin baslarinda Ünye’de büyük bir yangindan bahsettigini yazar Ünyeyi kasip kavuran bu yanginda, tamami ahsap olan Ünye ‘nin Rum Mahallesi denilen, Orta Yilmazlar ile Burunucu Mahallelerindeki evlerin tamami yanmistir yine ayni eserde Ali Cevad Bey’in Osmanli Ülkeleri Tarih ve Cografya Sözlügü’nde, bütün binalarinin yandigi, Büyük yanginda Ünye’de modern ve tarihi hiçbir bina kalmadigi anlatilmaktadir. . Kaynak: Ünye, Tarih Arastirma Grubu
.
1838 yilinda
Ünye’de demir madenleri isletmeye açilmis ve 1856 yilinda Ünye’de gümüs ve çinko madenleri bulunmustur.
1845 yilinda
Ünyeli kaptanlara diger ülkelerle ticaret yapma izni (Sened-i Bahri) verilmistir. Bu kaptanlarin kullandigi bu gemiler Ünye’de insa edilirdi.
Ünye Vilayet Oluyor
1864 yilinda o zamanki idari taksimata göre Ünye, Sancak Beyligi yapilarak, Fatsa Niksar, Erbaa, Bolaman, Fatsa ve Akkus kazalarinin Ünye’ye baglanmasi ile Vilayete karsilik gelen bir idari yapilanma olmustur.
Bu zaman içinde Ünye Niksar yolunun genisletilmesi ve düzenlemesine baslanmis, sehirdeki yollara, mezarliklara, binalara ve çarsi pazara çeki düzen verilmistir.
Ünye Niksar yolu,15 Eylül 1864 tarihinde açilmistir. Yol üzerinde günde 16.500 kisi çalismistir..
1868 yilinda Trabzon’dan Samsuna kadar uzanan telgraf hatti Ünye’ye ulasmis ve Ünye’de ilk telgraf kurulmustur. Ayni yil Ünye Niksar hatti da faaliyete geçmistir..
Ünye Belediyesi Kuruldu
Ayni tarihlerde Ünye Belediyesinin kuruldugu görülmektedir. Belediye Meclis üyeleri Ermeni, Rum ve Türklerden olusmaktadir.
1864 yilinda Ünye’nin Sancak (Vilayet) olmasi ile ilgili atilimlar devam etmektedir.
1867 yilinda Ünye’de bugünkü ortaokula denk bir okul olan Rüsdiye Mektebi açilmistir.
1871 yilinda Ünye’de Haci Mehmet Aga adinda bir zat 1260 kitaplik bir kütüphane açmistir.
Itfaiye Teskilati Kuruldu
1870 yilinda yanginlarin önüne geçmek için ilk itfaiye teskilati kurulmustur.
Yine 1870 yilinda Karadeniz’de çalisan vapurlara yük ve yolcu tasimak için Ünye’de bir iskele yapilmistir. Bu iskeleden yapilan islemler için belgeler elimizdedir. Buna göre giden gelen yolcu için 20 para, at hayvani 2 para Seker fiçisi 10 para, pirinç çuvali 5 para, gazyagi 5 para Elma sandigi 20 para alindigi yazilmaktadir. (Para kurusun kirkta biridir. Yani bir kurus 40 paradir.)
1864-74 yillari arasinda Gürcistan’dan ve Çerkesiztan’dan göçmenler gelerek Ünye’ye yerlestirilmislerdir.
1887 yilinda Ünye
O yil Ünye’’ye gelen gazeteci yazar Semsettin Sami bize su bilgileri verir:
Ünye Canik sancaginda bir kaza merkezi olup Karadeniz sahilinde Samsun’dan
Sark’en (Dogusu) Fatsa, Garb’en (Batisi) Terme kazalari bulunur.
Köyleri ile birlikte 50.770 ahalisi köyleri ile birlikte ceman (toplam)75 cami ve mescidi 2 hani 3 hamami 403 dükkani 85 mekatibi iptidaiyesi (ilkokulu) vardir.
Bir Rüsdiye (Ortaokul) mektebi vardir. Mahsulat, (yetistirilenler) hububat, kendi, kenevir ve sebzeden ibarettir. Kazada tas ve demir, simli kursun ve mangenez madenleri vardir.
1891 yilinda Ünye
Ünye’de 1 Gümrük, 1 Karantina, 1 muvakkithane, 1 telgrafhane, 30 çesme 2 , 22 firin, 11 han, 68 magaza, 349 dükkan, 1 hükümet konagi 1605 hane, 3 kilise, 12 Islam kabristani, 21 kuyu, 70 bahçe, 31 kahvehane, 2degirmen, 131 arsa, 5 ahir, 6 çömlekçi hane, 11meyhane, 73 kayikhane 1 mezbahane, 3 boyahane, 4 mera, 323 tarla, 121 çayir, 116 otluk, 4 çalilik,4 koru, 75 orman, 1 tasocagi, 1 kizlar manastiri, 1 protestan mezarligi vardir
1895 Yilinda Ünye’de yokluk
1894-95 yillarinda kurakliktan dolayi mahsul olmamis ve halk sikintiya düsmüstür. Ahaliye misir yardimi yapilmistir. Bu konu belgelere su sekilde geçmistir. “Bu sene kurakliktan dolayi misir mahsulü olmamis Ziraatle ugrasanlar hükümete ihtiyaçlarini söylediklerinde Ünye kazasi için 17.500 kilo misirin gelecek sene alinmak üzere dagitilmistir. Bu kitlik Ordu Samsun Fatsa Çarsamba kazalarini da etkilemistir.
Ünyede Kolera Salgini
1894 tarihinde Ünye’de kolera salgini olmus ve Ünye 10 gün karantinaya alinmis giris ve çikislar yasaklanmistir. 1894 yilinda Basbakanliga yazilan bir yazi ilke doktor ve ilaç istenmistir.
Kaynaklar:
Ünye Seriye Sicili, (Mahkeme Kayitlari)
Ünye Nüfus Defteri 1834
Osman Dogan, (Tarih Boyunca Ünye)
Trabzon Salnameleri (Yilligi)
