Aya Nikola’dan Yason Burnu’na

Ünye Tarih Arastirma Grubu

Ahmet Kabayel-Ahmet Derya Varilci

Ünye’nin Tasane Burnu’ndan ya da Feneralti’ndan batiya dogu baktiginizda; Çamligin bittigi Uzunkum Plajlarinin basladigi kiyida neredeyse karayla birlesmis bir adacik görürüsünüz. Bu adacik bir zamanlar yapay setlerle karaya baglanmis, simdilerde deniz çekildiginden kiyi ile birlesmis küçük bir yarimadir. Bu adaciga Ünye’de Aynikola denir.

Bir zamanlar burada Aya Nikola adinda bir kilise vardi. Kiliseden günümüze temel ve duvar kalintilari, karsi kiyida yikik bir kulübe oyugundan baska bir sey kalmadi. Aya Nikola Kilisesi, Ünye’deki diger kiliseler gibi 1923 Lozan Mübadelesi’yle mi, yoksa çok daha uzun yillar önce mi terk edildi, bilmiyoruz. Bu kilisenin tarihinde Karadeniz’in hirçin dalgalarina maruz kaldigindan birçok defa hasar gördügü ve ciddi onarimlardan geçtigini biliyoruz.

Ünye’nin ayakta kalmayi basarabilen tek kilisesi geçtigimiz yil restorasyon programina alindi. Son dönem dügün salonu olarak kullanilan Yalikahvesi’ndeki bu kilise ve diger yandan 2012’nin basinda baslayan Meçhul Asker Ilkögretim Okulu insaati, dikkatlerimizi yeniden bu tarihi mekânlara çevirdi.

Meçhul Asker Ilkögretim Okulu insaati temel çalismalarinda çok sayida eski mezar ve mezarlar içinde kemikler bulundu. Kilise Tepesi denilen bu yerde 1956 yilinda yikilan, Ünye’nin bir baska kilise vardi. Su anda Anitlar Yüksek Kurulu’nun denetiminde sürdürülen temel çalismalari nedeniyle, nihayet tarihi eserlere hak ettigi degerin verildigini görmekteyiz

Ayni ilgiyi Aya Nikola da yillardir beklemektedir. Defineciler disinda kimsenin ilgisini çekmeyen bu tarihi adacik öyle bir tahribe ugramistir ki, 50-60 yil öncesine ait bir fotografi olmasaydi, burada bir kilise binasi olduguna kimseyi ikna edemezdik.

Aya Nikola’nin Öyküsü

Ünye sahilinde karayla baglantili küçük bir ada üzerinde kurulu Aya Nikola kilisesi hakkinda fazla bir sey bilmiyoruz. Sadece denizcilerin Galabozu’nda karaya çikarak Derya Hamami’nda yikandiklarini ve temiz giysilerini giyerek Aya Nikola Kilisesi’ne ayine gittiklerini bilmekteyiz. Ayrica bu kilisenin bölgede önemli bir kilise oldugu, Hiristiyanlar için hacilik mekâni kabul edildigi, papazlarindan birinin Türk oldugu biçiminde bilgiler mevcuttur.

Bu tür bilgi kaynaklarinin güvenilirligi elbette sorgulanabilir. Ancak kilise faaliyetlerini ve yönetim hiyerarsisini içeren kodeksler mevcuttur. Kilise kodeksleri düzenli olarak bagli bulunduklari merkezlere gönderilirler. Katolik-Ortodoks ayrimindan önce merkez tekti ve Roma (Vatikan) idi. Kiliselere ve eski Hiristiyan azizlerine ait bilgiler Vatikan’da bulunmaktadir.

Bölgemize ait bu tür arastirmalarin en önemlilerinden biri merhum Mimar Erdogan Vata tarafindan yapildi. 2004 Yilinda yayinlanan bir habere göre Mimar Vata; Vatikan Kütüphanesi, Haidelberg ve Geotheburg Üniversiteleri’nde yaptigi arastirmalardan Orta Karadeniz’de yasayan bir Aziz Nikola’ya ulasmistir. Adi aslen Sari Saltuk olan bu Türk asilli bu azizin, Çarsamba ile Persembe asinda faaliyet sürdüdügü tespit edilmistir.

Erdogan Vata’nin isaret ettigi cografyada Aya Nikola adinda Ünye disinda bir yer yahut kilise mevcut degildir. Muhtemelen Aziz Nikola bu kilisenin banisidir yahut sonradan Aziz Nikola adina insa edilmistir. Her iki ihtimali de göz önünde bulundurarak, Ünye’nin Aya Nikola adacigi, Erdogan Vata’nin çizdigi rotadan yeniden ele alinmalidir.         

Yason Burnu   

Açik havada Ünye Feneri’nden doguya dogru baktigimizda, denizin ufuk çizgisindeki en uç noktada Yason Burnu’nu görürüz. Muhtemelen kadim denizcilerden kalan “Yason Burnu” adi, simdilerde en önemli Karadeniz mitolojisiyle baglantili ele aliniyor; Iason ve Argonotlar.

Günümüzden 3.000 yil önce Yunanistan’dan baslayan Iason (Yason, Jason) ve arkadaslarinin Altin Post’u ele geçirme yolculugu, Ünye’ye kus uçumu 37 km. ötedeki bir buruna isim sahipligi yapmis.

Yunanistan’in Teselya bölgesindeki Iolkos krali Alson’un oglu Yason, tahti ele geçiren amcasi Pelias’tan tahti geri ister. Pelias ise, taht karsiliginda Yason’dan  Altin Post’u bulup getirmesini ister.

Kral Althamas’in oglu Phriksus’un Zeus’a kurban ettigi kanatli koçun postu olan Atin Post Kafkasya’daki Kolkhis kralliginda kutsal bir korulukta hiç uyumayan bir ejderha tarafindan korunmaktadir.

Yason, Argo adli efsanevi bir gemi yatirip, aralarinda Herakles ve Orfeus gibi mitolojinin 55 ünlü kahramanini da yanina alarak ölümcül bir yolculuga çikar. Çarpisan Kayalar, deniz canavarlari, Amazonlar ve daha birçok macerayla karsilasirlar. Kolkhis’e varinca da kral Aietes’in verdigi bir dizi basarilmasi imkânsiz görevle karsilasir. Aietes’in kizi büyücü Medeia sayesinde güçlükleri asarlar. Yason kendine asik olan Medeia’yi ve Altin Post’u alarak kaçmayi basarir. Dönüs yolunda, Yason adiyla bilinen bu burunda mola verirler.       

Yason Burnu, adini böyle bir mitolojik öyküden aliyor. Ancak iddia edildigi gibi, Iason dönüs yolunda gerçekten bu yarimadaya ugramis mi?

Ve ismini verecek kadar kalmis mi?

Elimizde bu iddiayi dogrulayacak hiçbir veri yok.

Ne var ki, Persembe’nin 15 km. batisinda, Çaytepe Köyü’nde yer alan bu burun 1. derece arkeolojik, 2. derece dogal sit alanidir. Simdilik yüzey arastirmasi yapilan Yarimada’da önümüzdeki dönemde arkeolojik kaziya baslanmasi bekleniyor.

Yason Burnu’nda görünürdeki tek tarihi eser, 1869 yilinda insa edilen bir kilisedir. 1923 Lozan Mübadelesi sonrasi terk edilen bu kilise yakin zamana kadar harabe halindeydi. 2004’te restorasyon programina alinan kilise bugün ziyaretçi akinina ugramaktadir.

Kilise disinda, yarimadada Antikçag’dan kalma oldugu bilinen balik havuzlari ve kiremit atölyesi kalintilari bulunmaktadir. Bu nedenle yarimada, Kiremit Burnu adiyla da bilinmektedir.       

Mitolojiden Gerçege

Azra Erhat’in tanimiyla mitoloji; tabiat kuvvetlerinin kisilestirilmesi, canli varliklar veya ölümsüz tanrilar halinde tasarlanmasidir. Yunanca’da söz, öykü anlamina gelen mitoslar, ilkel insan topluluklarinin evreni, dünyayi ve tabiat olaylarini yorumlama biçimidir. Tabiatüstü ve fizikötesi kuvvetlerle ve tabiat kuvvetleriyle savasa giren kahramanlarin destanlaridir.Henüz sirrini çözemedikleri hayatin ve evrenin çesitli görüntülerini bir anlam kolayligina baglamak ihtiyacindan dogmustur.

Günümüzde artik masallarda yahut kurgu filmlerde kullanilan mitolojik yaratirlar; sentorlar (öyküde Yason’u yetistiren yari at yari insan yaratik), uçan atlar (kanatli Pegasus), tek boynuzlu at Unicorn, Simurg (Zümrüdü Anka kusu), yilan saçli Meduza, tepegöz devler, deniz kizlari, amazonlar ve onlarca çesit canavarlardir.

Mitolojik öykülerin içinden gerçegi bulup çikarmak neredeyse imkansizdir. Çünkü bu öyküler Mitoloji adli eserin yazari Philip Wilkinson’a göre bugün bile agizdan agza anlatilmaya ve sekil degistirmeye devam etmektedir. Yasar Kemal’e göre insanoglu bugün, belki Antikçaglardan da fazla kendi mitosunu yaratmaktadir. Yine de her öykü, ne kadar akil disi olaylar ve yaratiklarla dolu olsa da gerçegin soyutlanmasidir. Içinde örtülü bir biçimde gerçegi barindirir.

Mitolojik öyküleri arastiran bayan gazeteci Erla Zwingle, Iason ve Argonotlari anlatirken “Son yillarda Gürcistan’daki kazilarda çikarilan IÖ besinci yüzyildan kalan incelikle islenmis altin takilar Yunan mitolojisinde sözü edilen altin hazinelerin gerçege dayandigini gösteriyor.” demektedir. (National Geographic Dergisi, Eylül 2002)

1870 Yilinda Alman tüccar ve amatör arkeolog Henrich Schliemann’in define hirsi olmasaydi, Homeros’un Ilyada Destani’nda geçen Çanakkale’deki Troya kenti bulunamazdi.

Mimar Erdogan Vata’nin izini sürdügü Aziz Nikola ise, mitolojik olaylara göre dünkü hadise sayilir.  Ünye’de Aya Nikola adiyla bilinen kiliseyle baglantisi çok daha somut verilere dayanir. Vata’nin yaptigi arastirmayi gelistirmek ve bu konuda kayit altina alinmis belgelere ulasmak gerekir.