Ayların isimleri Nereden geliyor? Aramay-Gülay Yeday -İlkgüz- Açaray Hangi Aylardır?

Aylar

Ocak, subat, mart diye baslayan kullandigimiz on iki ayin isimleri 10 Ocak 1945’te Osmanlinin kullandigi isimlerle degistirilmistir.

'Bazi Ay Adlarinin Degistirilmesi Hakkinda Kanun' yasa önerisini Erzincan mebusu milli sair Behçet Kemal Çaglar vermisti.

1945’e kadar kullandigimiz ay isimleri söyleydi:

Mart, Nisan, Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos, Eylül, Birinci Tesrin, Ikinci Tesrin, Kanunu evvel, Kanunusani, Subat, yani burada dört ayin adi degismis oluyordu digerleri ayni kaliyordu.

Birinci Tesrin 'Ekim' olmus, Ikinci Tesrin “Kasim” olmus Birinci Kânun 'Aralik' olmus, Ikinci Kânun da 'Ocak'. Olmustu,

Acaba yeni konulan isimler ne anlama geliyordu ve nereden alinmislardi?

Ocak:

'Ocak' (ates yakilan yer, ev yuva) sözcügüyle dogrudan baglantisi olsa gerek; yani ocaklarin yakildigi veya günlerin disarida degil ocaklarda (evlerde) geçirildigi soguk ay.

Subat:  

Süryaniceden alinmis takvimin ikinci ayina verilen isim (Sabat/Sobat). Türkçede anlamini korumus.

Mart:

Latincede 'Mars' (savas tanrisi) isminden gelmekte. Özellikle bati toplumlari, çok tanrili din döneminde ay ve günlere tanrilarin veya kimi imparatorlarin vb. ismini vermislerdir. Birçok dilde bu ayin adi birbirine benzer,  Maerz Almanca, Mars Fransizca, Maris Arapça, Marzo Ispanyolca.  

Nisan:

Süryaniceden (Nisanna) ay ismi. Aslinda bu isim Süryani, Sümer, Akad ve Ibrani dillerinde birbirine benzer 'Nisannus, Nasanus, Nasanna, Nusanus,' gibi.

Mayis:

Latincede ay adi (Maius). En büyük anlamindaki “maior'dan geliyor.  Bu ay da birçok dilde benzer isimlerle aniliyor: Mai Almanca, Mai Fransizca, Mayo Ispanyolca, Maggio Italyanca gibi.

Haziran:

Süryanicede 'Haziran' sözcügü 'sicak' anlamina geliyor. Ayni dilde, bu aya,  'sicaklarin basladigi ay' anlaminda olsa gerek; 'Hazaran-Hazuran' ismi verilmis.

Temmuz:

Temmuz, Sümerlerin bereket tanrinsin adidir. Festivallerinin adi da Dumuzi’dir. Dam, Sümerce kadin demektir.  Bizdeki damsiz girilmez terimi de buradan gelmektedir.

Agustos:

Latince 'Augustus'tan (Roma imparatoru'nun adi). Bir söylentiye göre, Augustus'un dogdugu aya bu isim verilmis. Augustus'un adi da 'augus: kutsal' sözcügünden geliyor.

Eylül:

Süryanice de 'Aylul' (üzüm), yani 'üzüm ayi'. Mezopotamya dillerinde ortak isim olarak bu kullanilir (Subat, Nisan ve Haziran'da oldugu gibi).

Ekim:

Türkçe 'ekme' eyleminden gelir. Tarlalarin sürülüp ekildigi ay. Latince 'October' (Eski Roma takviminde sekizinci ay; Latince de sekiz anlamina gelen 'octo'dan gelir)

Kasim:

Bu isim 'titreme, titresme' anlamlarini tasiyan (Eski Türkçe) ' kasma, kasnama' sözcükleriyle ilgilidir. Yani 'rüzgarlarin baslayip agaçlari, yapraklari titrettigi ay' anlaminda...   Latince 'November' (Eski Roma takviminde dokuzuncu ay; Latince de dokuz anlamina gelen 'nove'den).

Aralik:

Türkçe deki 'aralik' sözünden geliyor olsa gerek ancak tasidigi anlam tam açik degil.

Eski Türklerde,

Öz Türkçede ve

Anadolu Türkçesinde

Ay Isimleri

Neden aylara bu yabanci isimleri vermisler nerden bulmuslar bir bilgi yok. Ancak o zaman öz Türkçeciler de bos durmamis ay isimlerini sirasi ile söyle koymak istemisler:

Ocak, Subat-Gücük, Mart-Yelin, Nisan-Açaray, Mayis-Gülay, Haziran-Bozaran, Temmuz-Biçim, Agustos- Derim, Eylül-Verim, Ekim, Kasim, Aralik...

Ay isimlerindeki garipliklere devam edelim.

Cumhuriyetten sonra 1945’te yapilan düzenlemeye ragmen halk ve köylü  aylara kendi ismini takmisti söyle:

Zemheri-(Ocak) Gücük-(Subat), (Mart-Mart), Abrul-(Nisan), Kiraz (Mayis)  Orak (Haziran) Temmuz, Agustos, Ilkgüz (Eylül), Ortagüz (Ekim) Songüz (Kasim) Karakis (Aralik)

Bugün kullandigimiz iki takvimden biri olan Hicri takvimde kullandigimiz ay isimleri ise söyledir:

1.Muharrem, 2-Safer, 3-Rebüyülevvel, 4-Rebiyülahir, 5-Cemaziyülevvel, 6-Cemaziyel ahir, 7-Recep, 8-Saban, 9-Ramazan, 10-Sevval, 11-Zilkade, 12-Zilhicce

Çogu ay isimlerini aldigimiz Süryanilerde ay isimleri: Tesrin kadim, Tesrin hrai, Kanun kadim, Kanun hirai, Sebat, Adar, Nesan, Iyyar, Heziran, Tammuz Ab ilul

Türklerin Ortaasyada kullandiklari 12 hayvanli ay isimleri. Siçgan–siçan, Ud-Öküz, Pars-Pars, Tavisgan-Tavsan, Nek-Timsah, Yilan-Yunt (At) Koyun, Biçin-Maymun, Tagaguk- Tavuk, It-Köpek, Tonguz-Domuz

Eski Türklerde halk arasinda ay isimlerinin bazilari:  Aramay, Ikinçay, Ücünçay, Törtünçay, Besay, Altiay, Yeday böylece gider.

Anadolu köylerinde ay isimleri: Gücük, Mart, Avril, Kiraz, Haziran, Orak, Harman, Çürük, Avara, Koç, Karakis, Zemheri gibi isimler de kullanilmistir.