Çamlıktaki Osmanlı Mezarları

Çamlik mezarligindaki mezar taslari 2007 yaz aylari, 2007 Aralik ayi, 2008 Ocak ve Mayis aylarinda da incelemeye tabi tutulmustur.

Bu mezarlarda Ünyelilerden çok Hopa’dan, Çarsamba’dan, Persembe’den, Trabzon’dan, Görele’den gelenler ve Batum göçmenleri gömülü bulunmaktadir. Ünye’den olanlarin mezarlari buradan alinarak ailelerin kendi mezarliklarina götürülmüstür, burada kalanlarin sahipleri yoktur..

Bir Osmanli özelligi olan mezarlarin ve bas taslarinda görülen “gül, taç, sarik, fes veya kavuk” gibi unsurlar; mezardaki sahsin cinsiyeti, meslegi, mensup oldugu zümre, tarikat, bölük, tasidigi unvana isaret eder.

Mezar tasi süslemelerinde gül basta olmak üzere lale, karanfil ve sümbül gibi çiçeklerle servi,  hurma agaci ve nar ile incir gibi meyve motiflerinin kullanilmasi estetik tercihleri yaninda birbirinin sembolik anlamlariyla da irtibatlidir.”

Ünye’nin çamlik mevkiinde bulunan fener alti mezarligi bölgede ilgi çekici bir özellige sahiptir. Hakkinda çok çesitli rivayetlerin bulundugu mezarlik, güzel bir konumda, deniz kenarinda, deniz fenerinin hemen üstünde yer almaktadir. Ünye tas isçiliginin çok güzel örnekleri bulunan fener alti mezarliginda iki tür mezar yapisi bulunmaktadir. Birinci grup, münferit planli olup bas ve ayak sahidesinden (taslarindan) mütevellittir.

Ikinci grup ise mezarlikta en çok karsimiza çikan plan türüdür ki sekil olarak lahitlere benzemekle beraber üst kismi kapali degildir. Mezarlikta bilinen en erken tarihli tas bir erkek bas tasi olup H.1183 -1767 yilina tarihlendirilmektedir.

Bir dönem Ünye ve çevresinde bir salgin hastalik olur, bu hastaliga yenik düsen insanlar buraya gömülür. Kültür mirasimiz içerisinde çok önemli bir yere sahip olan mezar anitlari ve taslari, sanat tarihi anabilim dalinin el sanatlari bölümünün plastik sanatlar kapsami içerisinde yer alir.

Yapildiklari devirler için bir vesika olusturan mezar taslari; sadece metfun bulunan kisinin ebedi istirahatgahi olmaktan çikarak, günümüz için geçmisin ayakta kalabilen taniklari halini almistir.

Ünye’nin bulundugu bölge ipek yolu üzerinde bulundugundan birçok medeniyet için yasanilan, ugranilan ve gezilen yer halini almistir. Bundan dolayi birçok kültür ve medeniyetin yasam alani haline dönüsen güzel Ünye’mizden arastirmamizin da konusu olan mezar taslarindan sadece Osmanli dönemi mezar taslari günümüze ulasabilmistir

Ünye de Türk devri mezarlik ve mezar taslari üzerine dikkat çekmek bu arastirmada amaç edinilmistir. Gün geçtikçe yok olan bu tarihi vesikalarin; form, malzeme, teknik, üslup ve bezeme özelliklerinin incelenmesi ve bu dönem içinde degerlendirilmesi amaçlanip, bunun yaninda yok olmadan yukarida da bahsettigimiz gibi tespitlerinin yapilmasi ve bizden sonraki arastirmacilar için bizim arastirmamizin iyi bir kaynak olusturmasi hedeflenmistir.

TÜRKLERDE MEZAR

VE MEZARLIK ANLAYISI

Mezar, ölünün gömüldügü çukur, “sin” olarak ifade edilmektedir. Mezar denince aklimiza ilk gelecek olgulardan biri ise üzeri bir yapiyla kapatilmamis olan, münferit planli yapilar olmalidir.

Orta Asya da Türk öncesi devirlere ait tas ve kayalardan yontulmus anitlarin, Göktürk ve Uygur anitlarina benzediginden bunlarin ilk Türk mezar taslari olabilecegi düsünülmektedir. Mezar anlayisinin gelisiminde, kurgan yapiminin da çok önemli bir faktörü vardir. Sadece önemli insanlar için insa edilmis bu mezar yapilarinda ölen kisinin yanina günlük esyalari, ziynetleri ve hatta ati bile gömülmekteydi. Bu bilgi ise bir sonraki hayata inancin emaresi olarak karsimiza çikmaktadir. Kurganlarin yaninda Türklerde görülen ilk toplu mezarliklarin primitif örnegi olan ahlât mezarligi ve mezar taslari karsimiza çikmaktadir. Ahlât mezarligi, burada bulunan mezar taslariyla ün yapmis ve ayni zamanda Türk mezarlik kültürünün olusumu açisindan önemli bir merkez olmustur.       

Islamiyet öncesinde çesitli tarzlarda icra edilen defin gelenekleri ve anit mezarlar Islamiyet ile birlikte kümbet ve türbe olarak devam etmistir. Kümbet ve türbeler islevsel olarak kurganlar ile ayni özelligi tasirlar. Daha ziyade din ve devlet büyükleri için yapilan kümbet ve türbelerin yaninda halkin yaptirdigi mezar taslari büyük yekün teskil ederek karsimiza çikmaktadir.

1071 Malazgirt zaferinden sonra, Anadolu’da görülen Türklesme faaliyetlerinin hiz kazanmasi ile Selçuklulardan önce gelisigüzel konulmus mezar taslari “ilk defa Selçuklu döneminde bas ve ayakucuna ayri ayri konulmustur.”  Türklerde mezarliklar özellikle Islamiyet’ten sonraki dönemde ibadet mekâni olan cami etrafinda gelismistir.

Bir Osmanli özelligi olan ve bas taslarinda görülen “ gül, taç, sarik, fes veya kavuk gibi unsurlar mezardaki sahsin cinsiyeti, meslegi, mensup oldugu zümre, tarikat, bölük, tasidigi unvana isaret eder. Basucu tasina göre daha sade tutulan ayak taslari genellikle süslemesiz olup yazisi da bulunmamaktadir. Mezar tasi süslemelerinde gül basta olmak üzere lale, karanfil ve sümbül gibi çiçeklerle servi, sama sarilmis servi, hurma agaci ve nar ile incir gibi meyve motiflerinin kullanilmasi estetik tercihleri yaninda birbirinin sembolik anlamlariyla da irtibatlidir.”

Çamliktaki  bir  mezarin mezartasi yazisi

Hopa Esrafindan Tevfik Efendi ve Oglu Ali Riza Efendi

Hopa esrafindan Cihan zade Tevfik efendinin mahdumu

Ali Riza efendinin ruhuna Fatiha 1333(1914/15)

Bu mezar plan olarak sandukali plan tipine girmektedir. Gerek ayak taslarindaki süslemeleri gerekse bas taslarindaki kitabelerinin yapinin dogu cephesine de yazilmis olmasindan kaynaklanan bir enteresanlik vardir. Tamamen tas malzemeden yapilmis olan mezar yapisinda iki adet bas iki adet ayak tasi bulunmakta olup dört adet kitabesi bulunmaktadir. Hopa esrafindan baba ve oglun yatmakta oldugu mezar yapisinin bu bölümü ogul bas ve ayak taslarinin görüntüsüdür. Alti satirlik kitabesi bulunan bas tasinin ilk satiri beyitle baslayip tarih kismi ile son bulmaktadir. Kitabe hatti sülüs olan mezar tasinin teknigi ise oymadir. Bu tasin disariya bakan kisminda kivrik dal motifli ve ucunda meyve ve yapraklari bulunan bir bitkisel süsleme vardir. Bir kaide üstünde yükselen dal motifi “s” ve “c” ler çizerek uçlarinda yapraklarla nihayetlenmektedir.

Ünye-Canik Dergisi sayi 23