Çanakkale Savaşları Sırasında Padişahı ve Başkenti İstanbul’dan Taşıma Planları

Yasar KARADUMAN

Çanakkale Savaslarinda

Padisah kimdi?

Çanakkale Savasi'nda Osmanli'nin basinda Sultan  Resat vardi. Sultan Abdülhamit'in 1909 yilinda tahttan inmesinden sonra Osmanli Devleti'nin 35. padisahi olarak tahta geçmisti.

Sultan Resat 1909 ile 1918 yillari arasinda ve Osmanli Balkan Savaslarina ve 1ci Dünya Savasi'na girdiginde ülkenin basindaydi.

3 Temmuz 1918 tarihinde kalp yetmezligi sebebiyle 73 yasinda vefat etmistir. Yerine kardesi Vahdettin geçti.

Sultan Resat 2 Kasim 1844 tarihinde Istanbul'da dogdu. Babasi Sultan  Abdülmecid, annesi Gülcemal Kadin Efendi'dir.

Çanakkale Savaslari sirasinda hükümet ise Osmanli Devleti’nde Ittihat ve Terakki hükümetleri olarak degerlendirilen basta Sait Halim Pasa ile Talat Pasa hükümetleri ve Izzet Pasa Hükümeti görev yapmistir.

Padisahin Istanbul’dan

Tasinmasi Planlari

Ingilizler ve Fransizlar, Çanakkale savaslarinda Osmanli Devleti’ni savas disi birakmak ve Istanbul’u ele geçirmek için Donanma ve Hava Kuvvetleri’nden olusan filolariyla Istanbul’u tehdit etmis ve bombalamislardir.

 Istanbul’un savunulmasina karar verilmis olmasina ve bir takim askeri hazirliklar yerine getirilmis hükümetin ve Padisahin Anadolu’da daha güvenli olan bir yere tasinmasi düsünülmüstür. Hükümet’in tasinmasi meselesi daha önceki 93 Harbi ve Balkan Savaslari zamaninda da tartisilmisti, Edirne, Bursa, Gelibolu düsünülen sehirlerdi.

Dâhiliye Nezareti’nin 1915 yili Subat sonlarina dogru hazirladigi plan uygulamaya konulmustur.

Gelibolu-Istanbul arasi 150 deniz mili oldugundan düsman donanmasinin Marmara’ya girmesinden 12 saat sonra, Istanbul önlerinde olacagi hesaplanmis ve buna göre tedbirler alinmisti.

Bu plan geregi Haydarpasa Tren Istasyonu’nda iki adet tren Eskisehir’e gitmek için Hükümet’in emrinde hazir bekletiliyordu. Birinci tren Padisah ile saltanat hanedanina ayrilmistir. Bu tren daha hizli gitmesi için sadece üç vagondan olusacakti.

Ikinci trende ise hükümet erkâni ve diplomatik temsilciler bulunacak ve bu tren Padisah’in treninden iki saat sonra hareket edecektir.

Istanbul Bogazi’nin Rumeli yakasinda oturan Hanedan azasi, Beylerbeyi Iskelesi’ne gelecekler ve orada hazir bekletilen 40 atli araba ile Haydarpasa’ya ulastirilacaklardi. Ayrica Sirket-i Hayriye’ye ait 57 numarali Tarabya ve 61 numarali Sultaniye vapurlari gerektiginde her an hareket edebilecek sekilde köprüde ve 26 numarali Suhulet araba vapuru da Üsküdar Iskelesi’nde bekletilmeye baslanmisti.

Padisah Plani onayliyor

Bu plan Padisaha sunulmustur. Sultan Mehmet Resat, her ne kadar “Ben çok tarih okudum, vaktimi bosa geçirmedim bununla biliyorum ki düsman donanmasi bogazdan geçemez.” demis ise de isteksiz olarak bu plani kabul edip Eskisehir’e gitmeye razi olmustur, ve bu karar  gayet mahrem bir tezkere ile bütün saltanat hanedani azasina haber verilmistir.

Gizlice hazirlanan plana göre Hanedan azasinin kadinlari Padisah trenine alinmayacaklardi. Düsman donanmasinin Çanakkale Bogazi’ni sikistirmasi üzerine birçok devlet erkâni ailelerini Anadolu’da çesitli yerlere göndermeye baslamisti.

Eskisehir’de Yapilan Hazirliklar

Osmanli yönetim merkezinin tasinmasi düsünülen Eskisehir’de hazirliklar baslamisti. Eskisehir’de bazi binalara el konulmustur.

Almanlarin Anadolu Osmanli Demiryolu Sirketi’ne ait olan Simendifer Mektebi’nden 10 büyük, 5 küçük oda 28 Subat 1915 tarihinden itibaren kiralanmistir.

.Saray-i Hümâyûn’a Ait Esyalar “Hazine-i Hassa” diye bildigimiz Padisah’in sahsi varidat ve masraflari ilgili teskilat için 2 bina ile Saray-i Hümayun’dan gönderilen degerli esyalar için bir bina kiralanmistir.

Camilerden, Müzelerden ve Topkapi Sarayi’ndan bazi kiymetli esyalar bezler içine sarilip sandiklara konarak 27 numarali Sahilbent, 67 numarali Bogaziçi, 69 numarali Kalender gibi Sirket-i Hayriye’ye ait gemilerle Sarayburnu’ndan Haydarpasa’ya geçirilmis ve oradan üç adet vagonla Eskisehir’e tasinmistir.

Esyalarin tasinmasi yine Osmanli Anadolu Demiryolu Sirketine ait trenlerle yapilmistir

.Eskisehir’de Padisah’in ve beraberindekilerin ihtiyaçlarina cevap verecek her türlü düzenlemeyi yapacak ve gerekli hazirliklari kontrol edecek memurlarin geçici olarak istihdam edilmesi kararlastirilmis ve bu memurlar Istanbul’dan gönderilmistir.

Minare

Kiymetli esyalarin savasta zarar görmemesi ve yagmalanmamasi için gerekli önlemler alinmistir. Istanbul’dan gönderilen memurlar ve tefrisat müdürünün kontrolünde tüm hazirliklar büyük bir gizlilik içinde yapilmistir.

Ancak Padisah’in ibadet edecegi caminin minaresi

tamamlanmamistir. Minarenin insaatinda bulunan minareci Mehmet Çavus, Orduya alinmistir. Bu sehirde baska minare ustasi bulunmadigindan Mehmet Çavus minareyi tamamlamasi için acilen geri çagrilmistir. Kendisine Jandarma Kumandanligi’ndan izin verilmesi konusunda Eskisehir’den Istanbul’a telgraf da çekilmistir. Padisah’in Camisi dâhil her türlü hazirligin yapilmasi tasinmanin ciddiye alindigini göstermektedir.

Konya’da yapilan hazirliklar

Hükümet merkezinin Eskisehir’e tasinmasi hazirliklari yapilirken diger alternatifler içinde hazirliklar yapilmistir. Mesela Eskisehir’den sonra Konya’da da bir takim hazirliklar yapildigina ve  Saray-i Hümayun’a ait bir takim degerli esyalarin Konya’ya gönderildigini belirtmektedir. Padisahin Eskisehir’de bir müddet kaldiktan sonra Konya’ya veya Bursa’ya gidilmesi düsünülüyordu” demektedir. Bu iki kaynaktan da anlasilacagi üzere Konya’da da bir takim hazirliklar yapilmistir.

Devlet Hazinesi Konya’ya gönderilmistir. Hazine’nin korunmasina memur olan 10 askerin Konya’da kalmasi kararlastirilip diger askerlerin Istanbul’a dönmeleri istenmistir.

Sonuç

Sonuç olarak Eskisehir’de, Padisah için gerekli tüm hazirliklar yapilmis ve eksiklikler tamamlanmistir.

18 Mart 1915’de düsman donanmasinin Bogazlari kesin olarak geçemeyecegi anlasilinca Padisah ve hükümetin Anadolu’ya tasinmasina gerek kalmamistir. Saray ve çevresindeki mevcut tedirginlik yerini büyük bir sevince birakmistir.

Hazirlanan göç plani bu sevinç içinde unutulup gitmistir. Kiralanan binalar kara savaslari bitene kadar ihtiyaten bosaltilmamistir ve hükümetçe bu süre zarfinda kira bedelleri ödenmeye devam etmistir. Çanakkale’deki tehlike bitmesiyle beraber, binalar bosaltilip iade edilmistir.

Çanakkale Bogazinin geçilme ihtimaline karsi Osmanli Hükümeti sehrin savunulmasi için askeri tedbirler yaninda sivil otoriteyi güçlendirerek bir elde toplamis, iase için gerekli tedbirleri almis, merkez yönetimini Eskisehir’e tasimak için gerekli planlari yapmis ve uygulamaya koymustu. Kaynak: Mustafa Selçuk, alinti yapilmistir.