“Türkler nasil Müslüman oldular?“ adli yazi serimizde bugün Müslüman olmayip eski dinleri GökTanri ve Saman dininde kalan Türklerden bahsedecegiz.
Anavatanlari Orta Asya da Gök Tanri dininde iken 650 yillarindan baslayarak din degistiren Türklerin büyük bir çogunlugu bugün Müslüman’dir.
Son Türk Boyu da 1266 yilinda Müslümanliga geçmistir.
Ancak Müslümanligi kabul etmemis Türk uluslari da vardir. Bunlar Romanya Moldovya’daki Gagauz Özerk Cumhuriyetinde yasan Gagauzlar - Gökoguzlar Hristiyan, Litvanya’daki Karaim Türkleri Musevi, Çin sinirinda yasayan Uygur Türklerinin bir kismi Budist ve halen Orta Asya ve Altaylarda yasayan Türk uluslari Göktanri ve Saman dinindendirler.
Bugünkü konumuz Orta Asya’da GökTanri dini ve Samanizm’de kalan Türk Uluslaridir. Bunlarin çogunlugu bugün Rusya’ya bagli özerk devletler olarak yasamlarini sürdürmektedirler.
Bunlari arastirip bulmak neredeler, ne kadarlar, nasil yasarlar, nasil konusurlar, Türk olduklarini bilirler mi, bizi ve diger Türk devletlerini tanirlar mi, hiçbir arastirma yapilmadigi için hazirlamakta en çok zorlandigim bölüm oldu.
SIBIRYA BÖLGESINDE
YASAYAN TÜRK BOYLARI
Bati Sibirya Tatarlari
Obi nehrinin kolu olan Tobol nehri ile Altay ve Hakas Türk Cumhuriyetlerinin bulundugu bölgeye kadar olan Güneybati Sibirya'da yasamaktadirlar.
Özellikle Obi, Irtis ve Tobol nehri vadilerinde ve bu vadilerde bulunan ToboJ, Tümen, Oms, Tomsk, Novosibirks, Irkutsk, Arhangelsk, Çikitinks, Kemerova ve Baraba sehirlerine yerlesmislerdir. Nüfuslan 350.000 civarindadir. Saman dininde kalmislardir.
Altay Türklerinin bir kabilesidir. Altay daglarinin güney yamaçlarinda Teleski gölü civarinda yasamaktadirlar. Saman dinine bagli olup nüfuslari 5 bin civarindadir.
Güney Sibirya'da Hakas Türk Cumhuriyeti'nin batisinda Kemerova vilâyetinde yasamaktadirlar. Nüfuslari 16.800 civarindadir.
Yasadiklari Türk yerlesim birimleri susuz, elektriksiz ve yolsuz birakilmistir. Sor Türklerinin elinden topraklan alinmis, kömür ocaklarinda çalismaya mahkûm edilmistir. Bütün bunlara ragmen ata folklorunu, kültürünü ve dilini saklayarak, Türk kimligini unutmadan bugünlere gelmesini basarmislardir. Gök Tanri Dininde kalmislardir.
Telengitlerin bir kabilesidir. Güney Sibirya'da Kemerova vilâyetinde yasamaktadirlar, sayilari bugün 2.800 kisiye düsmüstür.. Nükleer denemeler sonucu binlerce kisi hastalanmis, ölmüs, çocuklar sakat dogmustur. Kömür ocaklarinda çalismaya mecbur edilmis, kömürün tasidigi radyoaktivite ve kömür tozlan ile yasamaya mahkûm edilmistir. Samanizm de kalmislardir
Mogolistan Cumhuriyeti kuzeyinde, Baykal gölünün dogusunda bulunan Irkuts vilâyetinde yasamaktadirlar. Nüfuslari kesin olarak bilinmemekle birlikte 2.000 kisilik bir kabile olduktan tahmin edilmektedir. Saman ve Türkçe konusmaktadirlar.
Sor'da yasamaktadirlar, nüfuslari 6 bin kisi civarindadir. Göktanri dininde kalmislardir.
Rusya Federasyonu içerisinde, Avrupa kisminda Orta Idil bölgesinde yer alan Baskurtistan'in batisinda Tataristan Türk Cumhuriyeti yer almaktadir. Nüfusu 3.944.000 olan Baskurtistan Cumhuriyetinde yasamaktadir., Gök Tanri dininde kalmislardir.
Rusya Federasyonu'na bagli özerk bir cumhuriyettir. Volga nehrinin orta bölgesinde çok önemli su ve kara yollari üzerinde yer almaktadir.
Çuvasistan'in Baskenti Çeboksari olup, nüfusu 1.839 bindir. 2 milyonun üzerindeki Federe Cumhuriyet olan Çuvasistan, SSCB'nin dagilmasi üzerine 24 Ekim 1990 yilinda bagimsizligini ilân etmis, ancak Rusya Federasyonu'nun baskisi üzerine 1991 yilinda Rusya Federasyonu'na bagli özerk bir cumhuriyet olmustur. Samanizm de kalmislardir
Hakaseli Kuzey-Bati ve Bati’da Kemerova Bölgesi, Kuzey-Dogu ve Dogu’da Krasnoyarsk Eyaleti, Güney-Bati’da Altay Cumhuriyeti ve Güney-Dogu’da Tuva Cumhuriyeti ile ortak sinirlarla komsuluk etmektedir. 1991 tarihinde Hakaseli, Hakas Cumhuriyeti statüsüne kavusmustur. 25 Mayis 1995 tarihinde Hakaseli’nde ilk defa Hakas Cumhuriyeti Anayasasi kabul edilmistir. Saman dininde kalmislardir
Dogu Sibirya'da Rusya Federasyonu'na bagli özerk bir Türk cumhuriyetidir. Ülkenin yüz ölçümü Türkiye'nin 4 kati büyüklügündedir.
Nüfusu 1.2 milyon olan cumhuriyetin Baskenti Yakuts olan Saha Cumhuriyeti'nde yasayan Saha Türkleri Saman olup, Müslümanlik yeni yeni yayilmaya baslamistir
Orta Asya'da Sibirya'da Yenisey nehri boylarinda Yukari Yenisey havzasinda yer almaktadir. Rusya, Hakas, Altay ve Mogolistan'la komsudur.
Tuva halki Saman olup, dili Türkçedir. 1940'lardan sonra Kril harfleri kullanmaya baslamislardir.
Kafkasya'dan göç ederek Idil (Volga) nehri deltasinda ve burada bulunan Astrahan sehrinde yasamaktadirlar. Nogaylara yakin bir Türk boyu olup, nüfuslari bilinmemektedir.
Idil-Ural Tatarlarinin bir kolu olan Miser Türkleri Tataristan ve Baskurtistan Özerk Cumhuriyeti ile bunlara komsu olan Udmurt, Mari Özerk Cumhuriyeti, Saratov ve Samarra bölgelerinde çogunlukla yasamaktadirlar, Samandirlar
Baykal gölü civarinda yasayan Türk toplulugudur. Dilleri Türkçenin Sayan Dilleri grubuna girmektedir. Inanç olarak ise ne Ortodoks ne de samandirlar, ren geyigi avciligi gibi çok eski Turan geleneklerini yasatan bu halklar “Ata ruhlarini ve tabiat kuvvetlerini” kutsal sayan Animist kisilerdir.
Çulimler isimlerini Ob nehrinin kollarindan biri olan Çulim irmagindan almaktadir. Çulimce, Hakasça ile akraba bir dildir. 18 yüz yilda Yenisey halklari ile Teleut ve Kirgizlarinin karisimi sonucu olustuklari düsünülmektedir. Ciddi anlamda yok olma tehlikesinde bulunan Çulimler ve Çulim dili Türkçenin unutulmaya yüz tutan bir koludur. Saman ve Gök Tanri inancina inanmaktadirlar.
Gelecek Hafta:
Türklerin Eski Dinlerinden
Müslümanliga tasidigi
Ve Islamin yasakladigi seyler..
Kaynaklar:
Dünya Dinler Tarihi
Yasar ÇORUHLU- Türk Mitolojisinin Anahtarlar
Ü.Günay, H.Güngör: Türklerin Dini Tarihi
