‘‘Ve her kime evlâdimdan saltanat müyesser ola, karindaslarin Nizâm-i Âlem için katl eylemek münasiptir. Ekser ûlema dahi tecviz etmistir. Aninla amil olalar.’’

Türklerde han veya padisah öldügü zaman, ülke topraklari kardesler tarafindan paylasiliyor ve küçük devletlere bölünerek kaybolup gidiyorlardi.

Bunun bir örnegi Yildirim Bayezid'in 1402'de Ankara Savasi’nda Timur'a yenilip esir düsmesi sonucu ortaya çikti.

Yildirim’in ogullari taht mücadelesine girdiler dagilan Osmanli birligi, 1413 yilinda, Birincici Mehmet Han (Çelebi Mehmet) tarafindan yeniden saglandi. Buna Fetret Devri, Bunalim Devri veya Fasila-i Saltanat,  denmistir,  taht kavgalari nedeniyle 1402'den 1413'e kadar süren kargasa dönemidir.

Nizami Âlem Yasasi

Yildirim Bayezit tarafindan yapilan, Fatih Sultan Mehmet tarafindan da kanunlastirilan bir uygulamadir.

Daha önce padisah öldügü zaman hayatta bulunan ogullari ve kardeslerinden kimin tahta geçecegi konusu kesin bir kurala baglanmamisti. Fatihin bu yasasi Osmanlida devleti hayli yipratan bu duruma bir çözüm olarak ortaya çikan bir müessesedir.

Fatih  Nizâm-i Âlem için kardes katli meselesi ile ilgili madde söyledir:

‘‘Ve her kime evlâdimdan saltanat müyesser ola, (nasip ola) karindaslarini(kardeslerini)  Nizâm-i Âlem  için katl (öldürmek) eylemek münasiptir. Ekser ûlema dahi tecviz etmistir. Aninla amil olalar.’’

Bugünkü Türkçe ile: “Ogullarimdan hangisine tahta çikmak nasip olursa, kamusal düzen ugruna kardeslerini katletmesi uygundur. Âlimlerin çogu bunda din açisindan sakinca bulunmadigina hükmetmistir. Ona göre hareket etsinler.”

OSMANLIDA KARDES

KATLI MESELESI

Türkler, gerek anavatanlari olan Orta Asya’da, gerekse sonra yerlestikleri Anadolu’da irili ufakli pek çok devlet kurdular.  Bunlarin yikilmasinda, devlet hâkimiyetinin, hanedanin ortak mali sayildigi eski bir Türk siyasî geleneginin tesiri çok büyük olmustur. Hanedanin her erkek mensubu,  küçük olsun, büyük olsun, tahta geçmek hususunda kendisini esit hak sahibi görmektedir.  Iste eski Türk tarihinde bolca görülen hanedan kavgalarinin esasi, ülüs sistemi denilen bu gelenektir.

Bazi Türk hükümdarlari bunun önüne geçmek için devleti parçalara ayirip her birini bir sehzadenin idaresine vermek yoluna gitmisse de, mahzurlari bertaraf etmek söyle dursun, bu devletçikler düsmanlarinca kolayca yutulmustur. Hun, Göktürk, Kutluk, Uygur, Karahanli, Gazneli, Gürgânli ve Selçuklu gibi Türk devletleri, hep böyle yikilmislardir. 

Iste Selçuklulardan sonra Anadolu’da yeni bir güç olarak ortaya çikan Osmanlilar, bu tecrübelerden ders almis, devletin böyle bir akibete ugramamasi için fedakârlik gösterip, aci ilaci bizzat kendileri içmislerdir. Bu ilaç, halk arasinda “kardes katli” diye bilinen, hanedan mensuplarinin nizâm-i âlem, yolunda katledilmesidir.

Fatih’in meshur kanunnâmesi...

Osmanlilarda bilinen ilk sehzade katlinin, 1298 yilinda, o zamanlar bir asiret beyi sayilan

Osman Gazinin, kendi aleyhine çalisip tekfurlarla isbirligi yapan amcasi Dündar Beye

tatbik edildigi rivayet olunur.

Bu hâdiseden itibaren birkaç yüzyil hemen her padisah zamaninda hanedan mensuplari devlet için bir problem olmustur. Taht iddiasinda bulunan sehzadeler, arkalarina Anadolu’daki beylikleri, hatta Bizans’i alarak ayaklanmislar; devletin basina büyük gaileler açmislardir. Hele Osmanlilarin maglubiyetiyle biten Ankara Meydan Muharebesi (1402) akabinde memleket büyük bir otorite bosluguna düsmüs; eski padisah Yildirim Sultan Bayezid’in birbirinden degerli dört sehzadesi arkalarinda binlerce kisi oldugu halde yillarca süren bir taht mücadelesine girismisti. Bu Fetret Devri sonunda, padisahin küçük oglu Mehmed Çelebi, kardeslerini bertaraf ederek tahtin yegâne sahibi olmustur (1413).

Kardes Katlinin sonu

“Ben bir katilin namazini kilmam”

 III. Mehmet (1595-1603), içlerinde kundakta olan çocuklarin da oldugu 19 kardesini tahta çiktigi günün gecesi öldürttü. Oglu sehzade Murat’i da bogdurttu. Bu son oldu. III. Mehmet 1603’te 37 yasinda öldü.

Yerine oglu I. Ahmet (1603-1617) geçti. Ayni gün biat töreni yapildiktan sonra III. Mehmet’in cenazesi Ayasofya camisine götürüldü. Cenaze namazi kilinacakti. Kalabalik toplanmisti. Fakat oglu 13 yasindaki genç padisah I. Ahmet gelmemisti. Seyhülislam, birkaç kisiyle padisahi davet etmeye gitti. Içeri girdikleri zaman padisahi iki elinin arasina basini almis düsünür buldular. Seyhülislam’in cenaze namazini kilmak için davetini su sözlerle geri çevirdi.
“Taht sahibi olmak için 19 kardesini ve bir oglunu öldüren adam, babam da olsa katildir. Ben katil bir adamin cenazesini kilmam. Varin siz kilin ve defnedin.” dedi. Kardes katili usulünü de kaldirdi.

Osmanli da 1389’da baslayan kardes katliami 1603’e kadar 214 yil devam etti. Daha sonra tek tük sehzade katli olayi olduysa da 1700 yilindan sonra 1922 yilina, saltanat kaldirilana kadar 222 yilda hiç sehzade katliami olmadi.

Kafes hapsi dönemi

Ancak kardes katliaminin sona ermesinden sonra, sehzadeler için  yeni bir dönem basladi: Kafes hapsi. Artik sehzadeler öldürülmüyordu ama kus gibi kafes içinde tutuluyorlardi. Bu süre içinde çocuk sahibi olmamalari için cinsel iliskiye girmelerine de izin verilmiyordu. Sehzade yalnizca canli tutuluyordu o kadar..

Sehzadelerin bazilari kafes içinde tutularak padisahlik için yedekte bekletilmeye basladilar. Bu durumda 30-40 yil kafes içinde yasayip padisah olanlar vardir. Tabi padisahlarin hapis olduklari süre içinde bütün psikolojik durumlari alt üst oluyordu. Yillarca hapis hayati yasayip birdenbire koca bir devletin basi olmak daha da beter bir durumdu. Çünkü hiçbir zaman düzgün karar veremiyorlardi.

Bazi sehzadeler kafeste beklerken oldukça yaslaniyor ve hatta tahta çikamadan ölüyordu. Kafesin burada tutuklu bulunan sehzadelerde büyük yikici etkisi oluyordu. Uzun süre burada tutulan sehzadelerin çogunda psikolojik bozukluklar olusmustur. Kafeste bulundugu süre içinde en az bir devrik sultanin ve bir sehzadenin intihar ettigi bilinmektedir.

Son Osmanli padisahi VI. Mehmet 1918 yilinda tahta çiktiginda 56 yasindadir, bütün hayatini harem ve kafes içinde geçirmistir. Amcasi Abdülaziz saltanati sirasinda kafese konmus, sonra sirasiyla agabeyleri Murat, Abdülhamit ve Mehmet iktidarlari sirasinda kafeste beklemistir.