Yasar KARADUMAN
Tarihinde dört baskent degistiren Osmanli Imparatorlugunda en uzun süre Istanbul olarak tutmus ve burada tarih sahnesinden silinmistir. 1299 yilinda Sögüt kasabasinda Osmanli Beyligi adi ile kurulan beylik, tarih sahnesinden çekildigi yila kadar geçirdigi bes yüz seneyi asan süre tarihteki büyük imparatorluklar arasina adini yazdirmistir.
Bize Osmanli Imparatorlugu diye okutulan bu devletin basindakine ise imparator denmemis, Bey, Han, Padisah veya Sultan denilmistir. Osmanlida imparatorluklardaki gibi bir kraliçe yoktur. Padisahin hep birden fazla esi olmustur. Tek evli ve resmi esi olan padisah Kanuni Sultan Süleyman’dir. Padisah eslerine de Sultan denmistir
Osmanli Imparatorlugu dedigimiz devlet kendine: Memalik-i Rum (Rum Memleketi), Devlet-i Ali Osmani (Büyük Osmanli Devleti), Memalik-i Mahruse (Korumasi altindaki ülkelerin devleti) Âli Osman-i (Büyük Osmanli), Avrupalilar Turkiya (Türklerin Memleketi) Ottoman Empire (Ottoman Imparatorlugu) demistir. Osmanli kendine hiçbir dönemde Türk dememistir. Oguzhan’in ogullarindan Gökhan’in oglu Kayi’dan ve Kayi boyundan çikmislardir.. Anadolu Selçuklu Imparatorlugu zamaninda Sögüt kasabasina Bizans’la olan siniri korumak amaçli yerlestirilmislerdi.
Baskentler
Konu aslinda tartismalidir, bazi sehirler için tam anlamiyla baskent denmesi biraz güçtür. Osmanli tarihçilerinden Halil Inalcik’a göre Osmanlinin kurulusu 1299 degil 1302 dir. Bu tarihten öncesi için bir devletten ve bir baskentten söz etmek mümkün degildir. Sögüt, Iznik ve Bilecik’e yeni kurulmakta olan devletin baskenti degil de olusumun merkezidir. Bu konuda ortak bir görüs yoktur. Osmanlinin baskentleri olarak sirasi ile: Sögüt, Iznik, Bilecik, Bursa, Edirne, Istanbul’u siralayabiliriz. Tarihçiler baskent olarak Bursa-Edirne ve Istanbul’u tanirlar.
Osmanli Devletinin ilk baskenti Sögüt’tür. Orhan Bey,1326 yilinda Bursa’yi, uzun süren kusatmanin ardindan, ele geçirince babasinin vasiyetini üzerine naasini Bursa’ya nakletti ve burayi devletin yeni merkezi yapti.
Osmanli’nin Baskentleri
Bursa (Orhan Bey)
Edirne ( I. Murat)
Istanbul (F.Sultan Mehmet)
Bursa,
1071 yilinda Malazgirt Ovasinda kazanilan zaferden sonra Türkler Asya’dan getirdikleri Türk boylarini Anadolu’ya yerlestirdiler.
Selçuklu Imparatorlugu’nun tarihi seyrini doldurup dagilmasi üzerine Anadolu’da kurulan beyliklerden Osmanli Beyligi, kisa zamanda gelisip büyüdü.
Osmanli Beyligi’nin kurucusu, Osman Bey’di. 1299'da Sögüt kasabasinda altiyüz yil sürecek olan Osmanli Imparatorlugu kurdu, ilk baskent de Sögüt kasabasi idi. Oglu Orhan Gazinin 1326 yilinda Bursa’yi fethetmesi üzerine 1335 yilinda Bursa baskent yapildi.
Orhan Gazi, 1360 yilinda yasama veda ederken, yerini oglu Murat’a birakti. 1326 yilinda dogan Sultan Murat Han Osmanli sultanlarinin üçüncüsüydü.
1362'de Edirne kenti ele geçirildi. Murat Han bir gece düsünde, ak sakalli, nur yüzlü bir kimseyle yarenlik ederken, o kisi ona Edirne’de bir saray yaptirmasini söyledi, Edirne’de büyük bir saray insa ettirildi. Daha sonra baskentligi Edirne üstlendi.
Edirne,
Edirne alindiktan sonra büyük bir hizla Türklesmeye basladi. Osmanlilarin kenti 1365'de baskent yapmalari Edirne için yepyeni bir devrin basladigini gösteriyordu. I. Beyazit (1389-1403) Istanbul kusatmasini buradan yönetti.
Yildirim Beyazit’in’ ölümünden sonra taht kavgasi nedeniyle sehzadeleri birbirlerine düstüler. Bu Fetret Devri’nde (1403-1413) kent daha büyük bir önem kazandi. Beyazit’in büyük sehzadesi Emir Süleyman Çelebi, devlet hazinesini Bursa’dan Edirne’ye tasiyarak burada tahta çikti.
II. Murat, Edirne’de sehzadeleri Alaeddin ile Mehmet’e çok görkemli sünnet dügünleri de düzenletti.
Sultan, 1444'de tahti oglu II. Mehmet’e (Fatih Sultan Mehmet) birakarak Manisa’ya çekildi. Edirne baskent olduktan sonra tahta çikan ilk sultan oldugu için, Edirne Sarayi’nda yapilan ilk tahta çikis töreni de II. Mehmet için gerçeklestirildi. Bu ilk tahta çikisinda 12 yasinda olan çocuk sultana, Istanbul’u fethettikten sonra Fatih Sultan Mehmet adi verilecekti.
II. Mehmet (1451-1481), II. Murat’in 5 Subat 1451'de ölümüyle kesin olarak tahta çikti. Artik onun önünde çok önemli bir hedef vardi. Constantinopolis’i almak..
Istanbul
Edirne'de dogan II. Mehmet (Fatih) babasinin 1451'de ölümü üzerine dogdugu sehirde tahta çikti. Edirne bu dönemde Istanbul kusatmasinda surlarini döven toplar bu kentte döküldü. 1453 yilinda Istanbul'un fethedilmesinden sonra Edirne baskent unvanini Istanbul'a devretti...
Istanbul 1391 yilindan baslayarak Osmanlilar tarafindan kusatilmaya baslanmisti 1396'da I. Beyazit Karadeniz’den gelecek yardimlari önlemek için kentin Anadolu yakasina bir hisar yaptirdi. Kenti almaya kararli olan II. Mehmet de (1451-1481), Bizans’a Kuzey’den gelecek yardimlari her iki taraftan Bogaz’i tutarak önlemek için bu defa kentin Avrupa yakasina Rumeli Hisari’ni insa ettirdi. Hisar, Istanbul’un kusatilmasindan bir yil önce, dört ay gibi çok kisa bir sürede tamamlandi. II. Mehmet, Bizans Surlari’ni yikacak güçteki toplan yaptirmak üzere Avrupa’dan ustalar getirtti. Artik hersey hazirdi. 1453 yilinin mart basinda Osmanli kuvvetleri kentin çevresin- de toplandilar. 4 Nisan’da kusatmayla birlikte Marmara’ya bakan surlar toplarla dövülmeye baslandi. Bizanslilar, Haliç surlarina ulasabilmek için Haliç’in agzini kapatan zinciri Osmanli gemilerinin asamayacagindan çok emindiler. Ancak bir seyi hesaplamak söyle dursun, akillarindan bile geçirmemislerdi. Ve bu hiç düsünemedikleri olay gerçeklesti. 22 Nisan’in gece karanliginda II. Mehmet, donanmasindan elli parça gemiyi kara tarafina kurdurdugu ahsap kizaklardan kaydirarak Dolmabahçe’den büyük bir basari ile Kasimpasa’ya indirip Haliç’e soktu. Gemiler, Haliç’te suya indirildiginde Bizans’in direnecek moral gücü de kalmamisti.
29 Mayis sabaha karsi yapilan taarruzla Topkapi’daki kara surlari yikildi. Ayni gün, II. Mehmet at üzerinde kente girerek, Ayasofya’da namaz kildi. Osmanli töresine uygun olarak sehrin katedrali olan Ayasofya Kilisesi camiye çevrildi. Havariler kilisesi ve digerleri ise Hiristiyanlara birakildi. Constantinopolis’in fatihi II. Mehmet artik “Fatih Sultan Mehmet” olarak tarihe geçecekti.
Bizans’in son dönemlerinde görkemini yitirmis olan kentte, öncelikle eskiden kalma binalar ve surlar onarilmaya baslandi. Bizans altyapilari üzerinde Osmanli’nin temel kurumlarinin binalari yükselmeye basladi. Büyük su sarniçlarinin da korunmasi saglandi. Osmanli kimligine uygun bir gelisme gösteren Istanbul artik imparatorlugun baskenti idi.
Fetih öncesi dönemden kalanlarla birlikte, Anadolu’nun degisik yörelerinden gelenler, kentte bir renklilik yarattilar. Nüfusu böyle bir renklilige dönüsen Istanbul’da göç edenlerin getirdigi yerel kültürler sehrin dokusunu zenginlestirdi.
Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasi ile birlikte yeni cumhuriyeti baskenti Ankara oldu. Kurtulus savasi yillarinda düsmanin Ankara’ya çok yaklasmasi üzerine baskent Kayseri’ye tasinmak istense de Sakarya Savasinin kazanilmasindan sonra gerek kalmadi.
Kaynaklar:
Haili Inalcik: Devlet- Aliye
Osmanli Arastirmalari
Ilber Ortayli Üç kitada Osmanlilar, Osmanlida Degisim ve Rejim,
