Türk Impratorluklarinda Kaganlar, çocuklari ve hanedan mensuplari bogularak öldürüldü, soyun kani asil ve kutsal sayilir akitilmaz, yere düsürülmezdi
YASAR KARADUMAN
Osmanlida her sehzade, tahta geçmek konusunda kendisini esit hak sahibi görürdü. Bazi Türk hükümdarlari devleti parçalara ayirip her birini bir sehzadenin idaresine vermek yoluna gitmisse de bunlar düsmanlarina kolay yem olmuslardir..
Osmanlilar, bundan ders almis, devletin yok olmasini önlemek için Kardes katli” diye bilinen, Nizâm-i âlem, yasasi geregince kardeslerini katletmislerdir..
Bazi tarih yazarlari “kardes katli, Osmanli Devleti’nin gelecegi için yapilmistir, Osmanli padisahlari, devletin bütünlügünü ve devamliligini kardeslerin hayatindan üstün tutmustur bu sebepledir ki; yeryüzünün en uzun ömürlü imparatorlugu olmustur” der. Osmanli devletinde babanin oglunu öldürdügü 4, kardesin kardesi öldürdügü 35 olay mevcuttur.
Osmanlilar Oguz Hanin bes oglundan biri olan Gühan’in soyu olan Kayi boyundan gelmektedirler. Orta Asya Türk Imparatorluklarinda Kaganlar, çocuklari ve hanedan mensuplari bogularak öldürülürlerdi. Bu gelenegi Osmanlilar da aynen uyguladilar bu bogma iple ya da yay kirisi ile olurdu. Boyun-Soyun kani kutsal sayilir akitilmazdi, yere dökülmez içe akitilirdi.
Bir orta saya Türk gelenegi olan bu ritüel Osmanlida da devam etti.
Osmanli Devletinde yaklasik 50 sehzade öldürülmüstür, bu sehzadelerden yirmiden fazlasi isyan ettikleri, digerleri ise isyan edebilecekleri varsayimi ile bogdurulmustur. Ilk öldürülen kisi Osman Gazinin amcasi Dündar Beydir. Sehzadeler içersinde ise ölen ilk kisi ise Birinci Muradin oglu Savci Beydir.
Düsmanlara kolay lokma olmamak için getirilen kardes katli sistemi, aslinda ülkenin bütünlügünü kardeslere tercih meselesidir. Devletin varligi ve birligi için kardes katli kanunnamesi de aci bir reçetedir..
Yasa söyledir:
“Ve her kimseye evladimdan saltanat müyesser ola (tahta çikarsa) karindaslarini (kardeslerini) nizam-i alem (devlet düzeni) için katletmek (öldürmek) münasiptir (uygundur). Ekser (genel) ulema (din bilgini) dahi terviz (kabul) etmistir. Aninda amil olalar (hemen yerine getirilsin/uygulansin)”.
Fatih Sultan Mehmet bu kanunname ile tahta çikan padisaha devletin gelecegi için kardeslerini öldürme hakki veriyordu. Onlar da hiç acimadan bogdurmalara, idamlara, kelle kesmelere devam ettiler. Bu 150 yil, Birinci Ahmet’in 1603 yilinda tahta çikisina kadar sürdü.
Kanuninin oglu padisah Ikinci Selimden sonra tahta geçen oglu Ikinci Murat’in sehzadesi Üçüncü Mehmetin iki oglundan büyügü Birinci Ahmet olarak tahta çikinca kendinden iki yas küçük kardesi Sehzade Mustafa’yi Nizami Alem yasasi geregince idam ettirmesi gerekirken öldürmemistir.. Böylece bu hüküm rafa kaldirilmis artik Osmanli tarihinde Ekberiyet (en yasli sehzadenin basa geçmesi) sistemini getirilmistir..
Bu sistemde yasi büyük olan tahta çikmis diger sehzadeler de sirasini beklemistir.. Buraya kadar pek çok sehzade öldürülmüstür. Buna mecbur kalanlar sonradan izdirap duymuslar, Ikinci Beyazit kardesi Cem’in ölümünden sonra 3 gün yas ilan etmis, Yavuz agabeyi Korkut’un ölümü nedeniyle aglamis Korkut’u ihbar edenleri öldürmüstür..
Ertugrul Gazi’nin 400 çadir ve üç bin kisi olarak Bizans sinirinda Sögüt kasabasina getirdigi asirette Ertugrul Gazi ölür ölmez ilk kavga baslamis ve Osman Bey beylik iddiasinda olan amcasi Dündar Bey’i öldürtmüstür.
III. Mehmet’in ölümü ile tahta çikan iki oglundan büyügü I. Ahmet Fatih Sultan Mehmet’in kardes katline izin veren yasasini kaldirdi. Yerine, “Padisah ailesi içinden akli basinda olan en yasli sehzade padisah olur” sistemini getirdi. Bu kez de sehzadeler baska bir sorunla karsilastilar:
“Kafes sistemi”.
Tahta çikan Padisah kendisine rakip gördügü kardesleri ve diger hanedan mensuplarini “kafese tikmak” (sarayda bazen bir odada, bazen tek bir sarayda gözaltinda tutmak) suretiyle hayatlarini zehredecekti, bir hapis hayati yasayacaklar ve gün dolduracaklardi. Padisah vicdanliysa egitimleri için adam görevlendirecek, yetismelerine izin verilecekti. Onurlu olanlarin bu kafeste yasamalari elbette ki zordu, ölmeyeceklerdi ama, bir kismi egitimsiz, deneyimsiz, bir kismi deli, bir kismi alkolik olacakti.
1603 yilina gelindiginde Kanuninin torunu (Ikinci Selimin oglu) Ikinci Murat’in oglu III. Mehmed vefat etmis ve tahtin iki varisi kalmistir. 14 yasindaki Sehzade Ahmet ve 16 yasindaki Sehzade Mustafa.
Akli dengesi yerinde olmayan Mustafa, büyük kardes oldugu halde tahta çikartilmamis, seçim yapilmak suretiyle Ahmet 14 yasinda, tahta çikmistir.. Kardesi Mustafa’yi öldürmesi gerekirken bu karari askiya almistir.. Demek ki, kardes katlinde sona gelinmisti. Osmanlinin bir felakete ugramamak için sehzadeleri fedâ etmekten gayri bir yol bulamadigi bu yasa kaldirilmis oluyordu.
Son katliam Kanunin oglu Ikinci Selimin oglu III. Murat padisah olur olmaz 6 kardesini bogdurttu. III. Murat öldügünde (1595) ise hemen o gece ondan hamile olan 10 cariye bogdurulup denize atildi.
Üçüncü Murat’in oglu olan ve taht sirasi gelen III. Mehmet (1603), içlerinde kundakta olan çocuklarin da oldugu 19 kardesini tahta çiktigi günün gecesi öldürttü, oglu sehzade Murat’i da bogdurttu. Bu son oldu.
Yerine oglu I. Ahmet (1603) geçti. Ayni gün babasi III. Mehmet’in cenaze namazi kilinacakti
Birinci Ahmet: “19 kardesini ve bir oglunu öldüren adam, babam da olsa katildir. Ben katil bir adamin cenaze namazini kilmam. Varin siz kilin ve defnedin” diyerek babasinin cenaze namazini kilmadi.
Osmanli da 1389’da baslayan kardes katliami 1603’e kadar 214 yil devam etti. Daha sonra tek tük sehzade katli olayi olduysa da 1700 yilindan sonra 1922 yilina, kadar 222 yilda hiç sehzade katliami olmadi.
Kaynaklar:
Ismail Hakki Uzunçarsili,
Necdet Sakaoglu, Bu Mülkün Sultanlari.
Prof. Dr. Halil Inalcik-Devlet-i Âli Osmaniye
