Sobaların Saltanatı Bitiyor mu? Son Sobacı

Zamana ve teknolojiye yenilmis ve yok olmus birçok meslek vardir. Bir çogu da son günlerini yasamakta ve son ustalari ile zamana direnmektedirler..

Son ustalar gidince onlar da yok olacaklardir.

Bu meslek kollarindan biri de sobacilardir.. Sehirde kaloriferli konutlarin artmasi bazi sehirlerde dogalgaz gibi isinma tekniklerinin bulunmasi fabrikasyon döküm sobalarin daha verimli isitmasi ve ekonomik olmasi eski teneke sobalara ragbeti azalmistir.

Ellili ve atmisli yillarda hemen her köse basinda bulunan sobaci dükkanlarindan bugün bir tane kalmistir. Sobaci Mithat Usta’nin oglu Nihat Güler. Mithat Güler isi yillar önce ogluna birakmistir.

Mithat Usta bu isi 40li yillarda Sami Usta’dan ögrendikten sonra ilk dükkanini simdiki Fiskomar’in yakinlarinda açmistir. O yillarda eski yag tenekelerini açarak soba  yapmislardir. Plaka levhanin olmadigi yillarda sobalar kullanilmis tenekelerden yapilirdi. Ördek soba tabir edilen bu yatay sobalarda daha çok findikkabugu ve odun yakilirdi.

Nihat Güler bugün artik soba imalatinin disinda baska ürünlere yönelmistir. Havalandirma borulari dogalgaz borulari,  ayakli mangallar gibi yirminin üzerinde degisik ürünle ugrasmaktadir. Sobalar artik baska yerlerden gelip Ünye’de satilmaktadir.

Meslegin son temsilcisi Nihat Güler’le babasinin bu ise nasil basladigi ve hangi evrelerden geçtigi ve bundan sonra ne olacagi konusunda bir söylesi yaptik. Daha sonra Mithat Usta ile de büromuzda sohbet ettik.

Sobaciligin Geçmisi

Nihat Bey’e ilk sorumuz meslegin baslangiç yillari ile ilgili idi.

-Babaniz bu ise hangi yillarda basladi? Daha önce insanlar evlerini nasil isitiyorlardi?

-Babam ise 1951 yilinda basladigini söyler. Önceki yillarda insanlar evlerini sömine ve tas ocaklari ile isitiyorlardi. Sonradan mangallarla isitilmaya baslandi.

-Ilk dükkânini nerde açti ve neler yapmaya basladi, daha sonraki yillarda neler üretildi?

 -Ilk dükkânini babam liseler mahallesi köprübasi mevkiinde açti o zamanlar tenekeden gaz lambasi ve levazim yapilirdi, sonraki yillarda yag tenekeleri temizlenip soba  üretilirdi.

-O yillarda kaç sobaci vardi kimlerdi?

-4 veya 5 tane sobaci vardi. Babamin ustasi Sami Yanar, Recai Yilmazer, Hamit Hasan Aydin, Özbilgin kardesler ve bunlarinda ustasi Mehmet ve Ihsan yanar Usta vardi

-Siz meslegi meslegi babanizdan mi ögrendiniz ve sobadan baska neler yaptiniz?

         -Evet, babamin atölyesinde ögrendim, sobadan baska gaz lambasi daha sonra demir isçiligi (sicak demircilik)yapiliyordu.

-Ilk kuzineyi Ünye de babaniz Mithat Usta’nin yaptigi söylenir. Yapilan kuzineler begenildi mi ihtiyaca cevap verdimi, sobadan farki neydi?

-Evet, ilk kuzineyi  babam yapti (merdiven basamagina benzeyen bir tip kuzineydi. Evet begenildi ve de verimliydi sobadan farki ise firinla beraber içice oldugu için mutfakta pisirmede de kolaylik sagliyordu.

-Ilk dükkân neredeydi, simdiki dükkânda kaç senedir bulunuyorsunuz?

-Ilk dükkanimiz Köprübasindaydi  ve 42 senedir de bu dükkandayiz.

-Babaniz sobaci Mithat,  isi size birakti, simdi ne is yapiyor nasil vakit geçiriyor?

-Köyde bag bahçe yapiyor dinleniyor.

—Size sobaci diyorlar, eskiden tenekeciler vardi ikisi ayni sey mi midir? Kime tenekeci kime sobaci denirdi? Çirakliginizin geçtigi yillarda Ünye’de kaç tane sobaci veya  tenekeci vardi bunlar daha çok ne üretirlerdi? Tenekeden baska hangi ürünler yapilirdi?

-Ayni sey degildir. Tenekeciler lehim kaynak isleri yaparlardi. Ünye’de 5 -6 tane sobaci vardi ayrica Murat ve Yusuf usta diye iki de tenekeci vardi. Tenekeden baska sicak demircilikte yapilirdi

-Teneke literatürde kalayli çelik olarak nitelendiriliyor, teneke gerçekten çelik midir? Baska hangi amaçla kullanilirdi?

-Teneke çeligin ayri bir cinsidir. Ham çelik olarak bilinir (yumusak) o günkü yillarda soba ve gaz lambasi levazim mangal gibi amaçlarla kullanilirdi.

-Tenekeden yapilan maltiz, ördek soba, silindir soba ne demektir? Bunlarda neler yakilirdi, neler pisirilirdi?

-Maltiz soba ayakli sobaydi, üstü örtülü yemek pisirilen (mangal) maltizdir. Ördek soba ördege benzedigi için o adi almistir daha çok findikkabugu yanardi. Silindir soba odunla yanardi bunlarda yemek te pisirilirdi.

-Bu ürünler neden yavas yavas kayboldular?

-Bu ürünlerimiz gelisen teknolojide kimileri kayboldu kimileri yeni modellere dönüstü.

-Yaptiginiz kuzinelere en çok kimler ragbet etti. Köylerden mi sehirli mi?

-Kuzinelere ragbet sehir ve köylerden gelmistir. Çünkü o zaman yakacak isinacak yemek pisirilecek tek ürün bunlardi.

-Daha sonra fabrikasyon olarak ekonomik ve seri yapilan kuzine ve soba gibi ürünler dökme demirden yapilmaya baslandi hangi sehirlerde yapiliyordu neden Ünye’de bu ise seri imalata geçilemedi?

-Fabrikasyon olarak yapilan kuzine ve sobalar Bursa, Eskisehir ve daha sonra Kayseri imalatlariyla çogalmislardir. Ünye’de bu isin seri imalatina ekonomik sartlar ve Ünye’nin küçük olmasi ve nedeni ile geçilememistir..

-Eskilerden artik günümüzde neler yapilmiyor ve neler yapiliyor, yeni ürünler nelerdir?

-Eskilerden günümüzde sadece kuzinenin yapimi devam etmektedir.

-Sizin bayisi oldugunuz Ünye disinda üretilen ve sizde satilan soba ve kuzine gibi ürünler en çok nerelerden geliyor, hangi mevsimde en çok ne satiliyor, mesela yazin kömür sobasi alan oluyor mu?

-Kayseri’den gelir. Kis mevsiminde en çok satilan kuzine ve tasarruflu sobalar, yazin ise hiç soba satilmamaktadir.

-Bir sobadan veya kuzineden verimli sonucu almak için kurulum teknigi ve yakma konusunda neler tavsiye edersiniz?

-Bir sobadan verim alabilmek için ilk önce baca tekniginin çok saglikli olmasi gereklidir nasil ki nefes alamayan insan bogulursa sobalarin da rahat nefes alabilmesi için bacalarin çok rahat çekmesi gerekmektedir. Daha sonra sobanin kolay tutusmasi için üst bölümden baslayarak yakmanin faydali olacagini söyleyebiliriz.

-Bir zamanlar babanizin iyi bir avci oldugu da söylenir.. Mithat usta en çok ne avlardi, bu merak size de geçti mi?

-Ördek ve çulluk avlarlardi.

-Çocuklariniz var mi,  onlardan sizden sonra bu isi devralacak kimse var mi yoksa bu is sizinle bitecek mi veya yaninizda bu isi devredecek bir elemaniniz veya kalfaniz yetisiyor mu?

-Var evet ama maalesef devralacak kimse yoktur. Yanimda çalisan eleman da yoktur.

-Son olarak sobaciligin bugünkü geldigi nokta ile yeni ürünleriniz hakkinda bilgi biraz bilgi verir misiniz?

         Sobaciliktan bugün gelinen nokta, ise   daha sonra sicak demircilik, demir dograma, sac baca yapimi, mangal yapimi ve metal üzerine mutfak davlumbazlari ve son olarak havalandirma sistemidir.. Bunun yaninda dogalgaz bacalari, baca filtreleri, vakumlu baca, merkezi ve daire kalorifer kazan çikis borulari, kebap ocaklari, krom tezgahli mangallar, havalandirma sistemleri yapmaktayiz.

Ünye’ye dogalgaz yeni yeni  gelmektedir. Sobalarin saltanati bir müddet daha devam edecektir. Dogalgaz geldigi zaman sehir içindeki evler dogalgaza dönüsecek sobalar bir müddet daha köylerimizde yanmaya devam edecektir.