Son Kalaycılar

Degisen talep ve ihtiyaçlar, gelisen endüstri zamanla el emegi, maharet ve ustalik gerektiren bazi mesleklerin kaybolmasina neden olmustur. Evlerimizdeki bakir esyalar da bunlardan biridir. Mutfaktaki bakir tabaklarimiz simdi salonlarimizda dekor amaçli kullanilmaktadir.

Yillar boyunca sofralarimizdan eksik olmayan bakir sahanlar, masrapalar, çesmelerden su tasidigimiz gügümler, bakraçlar günümüzde birer nostaljik objeye dönüstü.

Basmaci, Celep, Nalbur, Nalbant, Hallaç, Mestçi, Sayaci, Rençber, Sepetçi,  Çömlekçi,  Urganci, Bacaci, Bileyici, Semerci, Kalayci gibi günümüz gençlerinin adini bilmedigi yüzlerce meslek,  bugün kaybolma asamasindadir. Bu meslekler arasinda kalaycilik meslegi de sona dogru yaklasmaktadir.

Ünye’de bir zamanlar bir Arasta meydana getiren bakircilar ve onlarin yan sanayisi sayilan kalaycilar bugün artik çok azalmislardir.

Kalay nedir, bakir esyalar neden kalaylanir?

Kalay,  SN simgesi ile gösterilen bir elementtir. Gümüs beyazliginda olup, dövülebilir bir maddedir. Özgül agirligi 7.29 gr./cm3 tür ve 231 Cº de erir..

Kursunun aksine zehirleyici degildir. Tunceli, Kirklareli, Tekirdag, Istanbul-Sile, Eskisehir, Bursa, Manisa, Kirsehir, Amasya, Usak,  yörelerinde bulunur.

Kalay, kolay sekil verilebilen yumusak bir metaldir. Geçmisi milattan önce 3000 yillarina kadar dayanir,  kolay oksitlenmez. Pastan korumak için bakir esyalarda, mutfak esyalarinda ve kaplarda koruyucu olarak kullanilmistir. 

Kalayin asil bizi ilgilendiren yani bakir kaplarla olan iliskisidir. Mutfaklarda kullandigimiz bakir kaplarin kalaylanmasi nedeniyle kalaycilik meslegi de hayatimizda yer tutmustur. Bakir kaplari kalaylanmadan kullanmanin yemek pisirmenin ve yemenin olanagi yoktur.  Zehirlenmeler nedeniyle ölümlere neden olabilir. Kalaylanmadan bakiri kullanmak insanlari öldürebilir.  Hatta kalayi biraz eskimis kaplarda bile yemek yemek tehlikelidir.

Kalaycilik seyyar olarak da yapilan bir meslektir. Yeter ki ocaklarini kuracaklari açik bir yer bulsunlar, hemencecik orada atesi yakar, kalaycilar kalaylama isini oracikta yaparlardi. Halk onlarin gelecegi günü bilir, kalayi çikmis kaplarini getirir, kalaylatirdi.

Kalayin bakirla birlikteligi, teknolojik gelismelere bagli olarak bazi meslekler gibi artik tükenme noktasindadir. Parlak zamanlarini bakirin mutfak esyasi olarak kullanilmasina borçlu olan kalaycilik, bakirin esyalarin mutfaklarimizdan çekilmesiyle de sona yaklasmistir. Günümüzde çelik, alüminyum, emaye ve teflon mutfak esyalari bu meslege olan ihtiyaci en aza indirmistir..

Kalaycilikta kullanilan malzemeler:
NISADIR.. Amonyak tuzu olarak bilinen amonyum klorür bilesigi… Metalin yüzeyinde hasil olmus oksit tabakasini kaldirdigindan metal, lehime müsait hale gelir. Beyaz toz halindedir.
KALAYCI PAMUGU.. Steril pamuktan farkli olarak rulo seklinde ve avuç içerisinde kolay hareket ettirilebilen bir pamuktur.

KISKAÇ.. Kalay yapilacak nesnenin tutuldugu bir çesit masa.
KÖRÜK.. Atesin harlanmasi için kullanilan genellikle manda derisinden yapilmis hava üfleyen bir malzeme.
Kalaylama isi, körükte isi ile tavina getirilen kaplara çubuk halinde bulunan kalayin sürülmesi ile kolay sekilde kaygan hale gelmesiyle yapilir. Kalayin kalayci pamugu ve nisadir yardimi ile zemine düzenli sekilde dagitilmasi islemine kalaylama denir. Bugünkü anlayacagimiz anlamda kalay bir nevi kaplama malzemesidir. (Kaynaklar: Sirin Yagmur, Esmahan Uysal, M.Ali Diyarbakirlioglu)

Ünye’de Son Kalaycilar..

Ünye’de bu meslegin son temsilcileri olan Mingiç Kardesler olarak bilinen Ahmet ve Hüseyin Türkmen kardeslerle kalaycilik hakkinda bir söylesi yaptik.

Mingiç Kardesler Bakircilar Sokagi’nda babalarindan kalma dükkanda babalarindan devraldiklari bakircilik ve kalaycilik isini zar zor sürdürmektedirler.  Gün geçtikçe doku degistiren ve özelligini kaybeden Bakircilar Sokagi da bu meslek gibi can çekismektedir.

Kalay nedir, burada ne yapiyorsunuz, bakir kaplar neden kalaylanir? 

Kalay bakira sürülen civa gibi parlak bir maddedir. Kalay olmazsa bakir kap kullanilmaz. Su anda gördügünüz dükkanda bakir kaplar kalaylaniyor.

Her bakir kap kalaylanmak zorunda mi?

Yemek yapilan ve yenen kaplarin hepsi kalaylanmak zorundadir. Ama su ve bal koyulan kaplar kalaylanmaz. Çünkü kalay bir yerde bakiri tuzdan korumak için yapilir. Yemeklerde de her zaman bir miktar tuz bulunur. Bakirin düsmani tuz ve ayrandir. Tuz olmayan yemekleri bakir kap kalaylanmadan da kullanabilirsiniz.

Ne kadar zaman araliginda kaplar kalaylanir?

Bakir kaplar ince ve kalin bakirdan olmak üzere ayrilirlar

Ince bakirlar üç dört ayda, kalin bakirlar ise yedi ay ve bir sene arasinda degisir. Bu atesle orantilidir. Ince bakir atese daha az dayaniklidir, kalayi daha çabuk yipranir. Kalay atesten etkilenir.

Halen mutfaklarda kalaylanacak kap kaldi mi?

Bakir kapta yapilan yemegin lezzetini bilenler bakir kaptan vazgeçmedi, ince kaptan yapilmis bakir kap kullanalar çok sik kalay sorunundan dolayi vazgeçtiler

Kalin kaplari kullananlar kalayi uzun süre dayandigi için vazgeçmediler..

 Mutfak kaplarindan baska neler kalaylanir?

 Çok fazla bir sey yoktur, genel de mutfakta kullanilan  kaplari kalaylariz.

 Ünye’de kaç tane kalayci kaldi

 Ünye’de bes, alti tane kaldi..Eskiden yüze yakin kalayci vardi. Bu kalaycilarin yaninda çirak  çalismiyor,  ustalar hayatta kalana kadar bu meslek devam edecek.. Ustalar da bitiyor kalaylanacak kapta bitiyor. Sona yaklasiyoruz.

 Bu ise nasil merak sardiniz?

 Baba meslegi ben babama körük çevirerek ögrendim. Babama Mingiç derlerdi, asil adi Ismail di.Sanatkar bir adamdi.. Lakabi ve meslegi bize miras kaldi bizi daha çok Mingiç olarak tanirlar.

 Bize kisaca kalay nasil yapilir anlatir misiniz?

Kalaylanacak kabi kostik denen bir maddemiz var, önce ona sokariz, sonra tavlariz sonra tuz ruhu süreriz, sonra cürüf tasimiz vardir cüruf tasindan yikandiktan sonra kap kalaya hazir olur. Sonra kalaylamaya sira gelir. Önce nisadir atilir, kalay erir ve pamukla her tarafina süreriz.

Evlerde halen bakir kap kullanan kisilere ne söylemek istersiniz?

Kalayli kaplarini bulasik süngerinin kalin tarafi ile yikamasinlar, kalayi çabuk bozuluyor.

Gelen esyalar arasinda  antika degeri olan esyalar oluyor mu?

 Simdi herke antikadan, bu tür islerden anlar oldu. Artik eskisi gibi çok antika seyler gelmiyor..

Su an yaninizda çalisan çirak veya kalfa var midir?

Biz zaten iki kardesiz. Kalayciya kimse çirak gelmiyor, hem bize ekonomik açidan agir gelir, eleman çalistiramayiz. Ekonomik olmasi için elaman almadan isimizi yapiyoruz.

Peki kalaylanmis bir kabi hemen kullanabiliyor muyuz, içerisinde zararli herhangi bir kimyasal madde kalmaz mi?

Kalaylanmis kap kullanilmadan önce eskiden misir unu ile yikanirdi.

Simdi artik misir ununa gerek yok, bulasik deterjani ile yikamak yeterlidir..

Son olarak söylemek istediginiz bir sey var mi?

Mutfaklarinda bakir esyasi olanlar bunlarin kalaylanma süresi gelmisse bu kalaysiz kaplarini kesinlikle kalaylatsinlar. Aksi takdirde zehirlenmelere sebep, ölüme yol açar Allah korusun.