Tarih bize Ünye’nin kurulusu olarak Milattan Önce 750 yillarini gösterir. Akdeniz’den gelen Yunan asilli Miletli denizciler ticari koloniler kurmuslardi
Ünye’nin insanlarin buraya gelip yerlestikleri yillardan günümüze kadar yazilmis ve toplanmis bir tarihi yoktu.
Tarih ve arkeoloji okuyan ögrencilerimiz, bitirme tezleri, yüksek lisans tezi, doktora tezleri için daha kolay hazirlariz diye Ünye’yi ödev aliyorlardi, çünkü Ünye Karadeniz’de köklü tarihi olan önemli bir yerdi. Ünye’ye geldiklerinde ise hiçbir bilgi ve belge bulamiyorlardi, her seferinde alel acele bir seyler yazip ellerine veriyorduk, bu çalisma ayni zamanda onlara faydali olmak amaci ile yapilmistir, simdi basvuracaklari bir kaynak var.
Ünye’nin kurulusu olarak tarih bize Milattan Önce 750 yillarini gösterir. Bu tarihlerde Akdeniz’den gelen Yunan asilli Miletli denizciler Sinop’tan baslayarak sirasi ile Samsun Ünye, Giresun Trabzon da ticari koloniler kurmuslardi, buralardan aldiklari, misir kendir fasulye, sarap gibi ürünleri satiyorlardi.
1800 yillarinda Ünye’deki gelismeler
1832 yilinda tüm Osmanli topraklarinda oldugu gibi Ünye’de de nüfus
sayimi yapilmistir. Bu nüfus sayiminin sonuçlari elimizdedir, Istanbul Ünyeliler Dernegi tarafindan yayinlanmistir
1800 lü yillarin baslarinda Trabzon Valisi Haznedar Süleyman Pasa Ünye’de muhtesem bir saray yaptirmistir. 1808 yilinda yapilan saray 1850 yillarinda yanmistir. Bugün yalniz duvarlari, çesmesi ve havuzu durmaktadir.
1838 yilinda Ünye’de demir madenleri isletmeye açilmis ve 1856 yilinda Ünye’de gümüs ve çinko madenleri bulunmustur.
1845 yillarinda Ünyeli kaptanlara diger ülkelerle ticaret yapma izni (Sened-i Bahri) verilmistir. Bu kaptanlarin kullandigi bu gemiler Ünye’de insa edilirdi.
Ünye Vilayet Oluyor
Ve Niksar Yolu Açiliyor
1864 yilinda Ünye Fatsa Niksar, Erbaa, Bolaman (Fatsa) ve Karakus (Akkus) kazalarinin baglanmasi ile Sancak yani Vilayete karsilik gelen bir idari yapilanma olmustur. Bu zaman içinde Ünye Niksar yolunun genisletilmesi ve düzenlemesine baslanmistir. Ünye Sancak olunca sehirdeki yollar, mezarliklar, binalar ve çarsiya pazara çeki düzen verilmistir.
Ünye Niksar yolu, güzergahinda bulunan kazalarin yardimlari ile düzenlenerek bir buçuk ayda 15 Eylül 1864 tarihinde açilmistir. Yol üzerinde günde 16.500 kisi çalismistir..
1864 te Ünye tasinin çikarildigi ocak isletmeye açilmistir
1868 yilinda Trabzon’dan Samsuna kadar uzanan telgraf hatti Ünye’ye ulasmis ve Ünye’de ilk telgraf kurulmustur. Ayni yil Ünye Niksar hatti da faaliyete geçmistir..
Ünye Belediyesi Kuruldu
Ayni tarihlerde Ünye Belediyesinin kuruldugu görülmektedir. Belediye Meclis üyeleri Ermeni, Rum ve Türklerden olusmaktadir.
1864 yilinda Ünye’nin Sancak (Vilayet) olmasi ile ilgili atilimlar devam etmektedir.
1867 yilinda Ünye’de bugünkü ortaokula denk bir okul olan Rüsdiye açilmistir.
1871 yilinda Haci Mehmet Aga adinda bir zat 1260 kitaplik bir kütüphane açmistir.
Itfaiye Teskilati Kuruldu
1870 yilinda yanginlarin önüne geçmek için ilk itfaiye teskilati kurulmustur.
Yine 1870 yilinda Karadeniz’de çalisan vapurlara yük ve yolcu tasimak için Ünye’de bir iskele yapilmistir. Bu iskeleden yapilan islemler için belgeler elimizdedir. Buna göre giden gelen yolcu için 20 para, at hayvani 2 para Seker fiçisi 10 para, pirinç çuvali 5 para, gazyagi 5 para Elma sandigi 20 para alindigi yazilmaktadir. (Para kurusun kirkta biridir. Yani bir kurus 40 paradir.)
1864-74 yillari arasinda Gürcistan’dan ve Çerkesiztan’dan göçmenler gelerek Ünye’ye yerlestirilmislerdir.
1887 yilinda Ünye’ye gelen gazeteci yazar Semsettin Sami su bilgileri bize verir:
Ünye Canik sancaginda bir kaza merkezi olup Karadeniz sahilinde Samsun’dan
Sarken (Dogusu) Fatsa Garben (Batisi) Terme kazalari bulunur. Köyleri ile birlikte 50.770 ahalisi köyleri ile birlikte ceman (toplam)75 cami ve mescidi 2 hani 3 hamami 403 dükkani 85 mekatibi iptidaiyesi (ilkokulu) vardir. Bir Rüsdiye (Ortaokul) mektebi vardir. Mahsulat,( yetistirilenler) hububat, kendi, kenevir ve sebzeden ibarettir. Kazada tas ve demir, simli kursun ve mangenez madenleri vardir.
1891 yilindaki Ünye
Ünye’de 1 Gümrük, 1 Karantina, 1 muvakkithane, 1 telgrafhane, 30 çesme 2 , 22 firin, 11 han, 68 magaza, 349 dükkan, 1 hükümet konagi 1605 hane, 3 kilise, 12 Islam kabristani, 21 kuyu, 70 bahçe, 31 kahvehane, 2degirmen, 131 arsa, 5 ahir, 6 çömlekçi hane, 11meyhane, 73 kayikhane 1 mezbahane, 3 boyahane, 4 mera, 323 tarla, 121 çayir, 116 otluk, 4 çalilik,4 koru, 75 orman, 1 tasocagi, 1 kizlar manastiri, 1 protestan mezarligi vardir
Ünye’de Büyük Yangin
Ünye’den geçen Vital Ciunnet isimli bir seyyah 1800 yillarinin baslarinda bir yangindan bahsetmektedir. O yillarda ahsap olan evlerin tamami yanmistir. Halkin yangindan sonra binalari yeni yapmaya basladigini yazmaktadir.
1865 Yilinda Ünye’de yokluk
1894-95 yillarinda kurakliktan dolayi mahsul olmamis ve halk sikintiya düsmüstür. Ahaliye misir yardimi yapilmistir. Bu konu belgelere su sekilde geçmistir. “Bu sene kurakliktan dolayi misir mahsulü olmamis Ziraatle ugrasanlar hükümete ihtiyaçlarini söylediklerinde Ünye kazasi için 17.500 kilo misirin gelecek sene alinmak üzere dagitilmistir. Bu kitlik Ordu Samsun Fatsa Çarsamba kazalarini da etkilemistir.
Ünyede Kolera Salgini
1894 tarihinde Ünye’de kolera salgini olmus ve Ünye 10 gün karantinaya alinmis giris ve çikislar yasaklanmistir. 1894 yilinda Basabakanliga yazilan bir yazi ilke doktor ve ilaç istenmistir.
Devam Edecek:
Kaynaklar:
Ünye Seriye Sicili, (Mahkeme Kayitlari)
Ünye Nüfus Defteri 1834
Osman Dogan, (Tarih Boyunca Ünye)
Trabzon Salnameleri (Yilligi)