TÜRK MUSİKİSİ SAZLARIMIZ: TANBUR

Tambur, bir Türk, dolayisiyla Orta Asya sazidir. Ilk zamanlar teknesi kaplumbaga kabugu, kurutulmus kabak, hindistancevizi kabugundan ya da bir agaç kütügünden oyularak yapiliyordu.

     Pek çok degisik sekli ile kullanilan en eski Türk sazlarindan biridir. Sazin adinin Sümerlerden geldigi söylenmektedir.  “Tambur”un atasi olan sazlara M.Ö. 2000 yillarina ait Mezopotamya kalintilarinda rastlanmistir. Bu saza benzeyen türlerin göçlerle Bati’ya tasindigini ve pek çok ülkede bulunanlarin bu türlere benzedigi musiki tarihi arastirmacilari tarafindan ortaya konmustur. Nitekim tamburu andiran bazi sazlar 17. ve 18. yüzyillarda Avrupa’da kullanilarak sonradan terk edilmistir. Tambur ilk zamanlar iki telli olarak kullanilmistir. Bu sekli baska isimler altinda Kirgizlar arasinda hâlâ yasamaktadir. Ruslarin Balalayka’si ayni soydan gelmektedir. Tamburun 15. yüzyildan önce ana yurdundan göç ettigi saniliyor. Bugünkü bagama gibi sazlar, perde sistemi açisindan Tamburun ilk örnekleri olarak kabul edilir.

     Tambur, bir Türk, dolayisiyla Orta Asya sazidir. Ilk zamanlar teknesi kaplumbaga kabugu, kurutulmus kabak, hindistancevizi kabugundan ya da bir agaç kütügünden oyularak yapiliyordu. Bu gibi örnekleri çesitli müzelerde vardir. Hayli sekil degistiren, teknesi daha sonra dilimli olarak yapilmaya baslamis, sapi bir takoz ile tekneye tutturulmustur. Zamanin akisi içinde yeni ihtiyaçlara göre sekil degistirip geliserek Türk Musikisinin en mükemmel sazi durumuna gelmistir.

      Sekil orijinalitesi bakimindan tam yuvarlak olmayan yarim elma seklinde bir tekne, uzun bir sap, kiristen baglanmis perdeler, deliksiz bir gögüsten ibarettir. Bugün tambur yapiminda teknede sert agaç cinslerinden dut, ceviz, kelebek, gül, vengi, pelesenk, ardiç gibi agaçlar kullanilmaktadir.  Sap için bükülme yapmayan sert agaçlar kullanilir. Kapak için de ladin ve köknar tercih edilir. Tamburun boyu, sapi ve gövdesi ile birlikte 130-135 cm. kadardir. Tamburun yedi teli vardir. Mizrapla çalinir. En iyi mizrap deniz kaplumbagasinin karin alti kemiginden yapilir. Tambur sabit perdeli bir sazdir. Tambur çalanlara tamburi denir.

     Tambur kelimesinin nereden geldigi hakkinda akla yakin olan ve olmayan pek çok görüsler vardir. En akla yakin olani, Sümerlerin bu sazin atasina “tanpur” dedikleri, bu kelimeyi buradan alan Yunanlilarin “pandûr” demeleri, bu sekilde yakistirmalara sebep olmustur.

      “Osmanli Uygarligi” çerçevesinde ilerleyen, 17. yüzyilda en gelismis seklini alan, Türk Sanat Musikisi’nde vazgeçilmez bir icrâ unsuru olan tambur, her zaman aranmis, Divan edebiyatinda sînelerde sakli eninlerin, iniltilerin manasini veren bir mazmun olarak vasiflandirilmis, çok siire konu olmustur.

     Tamburun ses genisligi Kaba Re, yani yegâh perdesinden Ince Re yani Tiz Neva perdesini kapsar. Ancak bugün kullanilan perde baglama sistemi ve transpoze icra sekli ile hayli genis perdeye sahiptir.

     Bir mizrapli saz olmasina ragmen Tamburi Cemil Bey’in ilk kez uyguladigi (yayli tambur) benimsenmis ve tutunmustur. Tamburi Cemil Bey, tambura yeni bir üslup getirmis, hareket ve ifade gücü kazandirmis, her notaya bir ya da birden fazla mizrap atma dinamizmi vermis, bu güzel sazi monotonluktan kurtarmistir.

     Bilinen tarihinden bugüne kadar adini musiki tarihine yazdiran sayisiz tamburi gelip geçmistir. Bu isimleri söyle siralayabiliriz:

     Küçük Ali, Seriri, Nizari, Zari-i Suzeni, Tamburi Ahmet, Sehla Hasan, Yusuf Çelebi, Haci Kasim Aga, Kara Yusuf, Samli Hasan, Muslî Çelebi, Karakas, Koca Anjeli.

     18. yüzyilda Mustafa Sicim Dede, Dilhayat Kalfa, Mustafa Çavus, daha sonralari Numan Aga, Tamburi Izak, Zeki Mehmet Aga, Tamburi Büyük Osman, Tamburi Küçük Osman, Oskiyan Efendi, Seyh Abdulhalim Efendi, Tamburi Ali Efendi, bunlarin içinde bir yildiz gibi parlayan sanat ve dehasi ile adini ölümsüzlestiren Tamburi Cemil Bey, oglu Mesut Cemil, Refik Fersan, Cemil Bey’in yegeni Hikmet Bey, Kadi Fuad Efendi degerli tambur ustalari olarak sayilabilir. Tamburi Cemil Bey ekolünün günümüzdeki yasayan en önemli temsilcisi Tamburi Necdet Yasar’dir. Isminden söz edilmeden geçilmemesi gereken önemli bir tamburi de Merhum Izzettin Ökte’dir. Ayrica bu sazin virtüözü sayilabilecek tambur ustalarimiz vardir. Bunlarin içinde Sadun Aksüt, Fahrettin Çimenli ve Murat Tokaç’i sayabiliriz.

KAYNAK: TÜRK MUSIKISI TARIHI- Dr. M.N azmi ÖZALP

Canik Dergisi sayi 15