“Türkler nasil ve ne zaman Müslüman oldular?” adli yazi dizininin bugün besinci bölümündeyiz. Sanilirdik ki Türkler tarih sahnesine çiktigindan beri Müslüman idiler veya her Türk Müslüman’dir, gördük ki öyle degilmis..
Türkler anavatanlari Orta Asya’da iken Göktanri ve Samanizm inancinda idiler, Islamiyet ile Hz. Ömer zamaninda 650 yillarinda tanistilar, artan iliskiler ve yeni dinin eski inançlari ile benzerlik göstermesi nedeni ile Müslümanliga geçmeye basladilar, bu kolay olmadi geçis 300-400 yilda tamamlandi halen bile Müslüman olmamis Hristiyanligi ve Museviligi seçmis Türkler devletleri vardir. Moldavya’daki Gagauz Türkleri (Gökoguzlar) Hristiyandir. Litvanya’daki Karaim Türkleri Musevidir, Sibiryadaki Tuva, Hakas, ve Yakut Türkleri halen Saman dinindendirler, Türkistan’in Çine yakin kisimlarinda bazi Türkler Budist’tirler.
Türklerin Islam dinini, sadece eski dinleri olan Gök Tanri inancina benziyor diye kabul etmemislerdir. Türklerin din degistirmelerinin sebebi, kaganlarin din degistirmesiydi. Gök Tanri’nin yeryüzünü yönetmek üzere gönderdigine inanilan kaganlar din degistirince, halk da ona uyuyordu.. Islamiyete geçis de kaganlarin Müslüman olmasiyla hizlanmistir. (Kaynak Prof. Dr. Halil) Inalcik
Türkler Ile Islam
Ordularinin Karsilasmasi
Tarihçilere göre Türkler’le Islam ordularinin ilk karsilasmalari Kafkasya üzerinden Hazar Türkleri ve Horasan üzerinden de Göktürkler’le olmus çok kanli savaslar vuku bulmustur.
O tarihlerde Türkler arasinda Samanizm, Gök Tanri inanci ve Budizm yer almaktaydi. Bazi bölgelerde ve Türk topluluklarinda ise Hiristiyanlik, Musevilik, Çintuizm gibi inançlar vardi.
Arap ordularinin, zenginligi ile bilinen Türk yurtlarina karsi baslattiklari kanli savaslar, buralarda Müslümanligin 300-400 yil kadar süren büyük bir direnisten sonra kabulüne yol açmistir. Buna ragmen Hazar Türkleri arasinda Müslümanlik yerlesememistir. Hazar Hakani din olarak Yahudiligi seçmistir. Oguz’larin Islamlastirilmasi iki yüz yil, Kipçak Türkleri’nin Islamlasmasi ise dört yüz yil sürmüstür..
Türkler Islâmiyet’e
Eski Dinlerinden neler getirdiler
Bazi Türk Boylari, Islami aynen benimseme yerine eski inançlariyla birlestirip harman ettiler ve eski dinlerinden birçok örf adet ve gelenegi de yeni dinlerine tasidilar
Orta Asya’da Saman ve Gök-Tanri inanci tasiyan Türkler Islamiyet’i kabul ederken, ortaya çiktigi sekilde degil kendi kültür ve eski inançlariyla uyumlu olabilecek özellikleriyle birlikte benimsemislerdir. Halen günlük hayatimizda yer alan ve Müslümanlikta varmis gibi bilinen bu örf adet ve ritüeller vardir, bunlar nelerdir?
MEZAR TASI
Mezartasi eski Türk ve Orta Asya Mezepotamya kültürlerinden kalmadir. Islam dininde öyle satafatli mezarlar ve satafatli mezar taslari yasaktir. Islam dini ölen kimsenin kim oldugu bilinmesi ve mezarinin çignenmemesi için, kabrin bas ve ayak ucuna tas veya bir tahta parçasi ile isaret koymaya izin vermektedir.. Din adamlarinin çogu kabrin yerden bir karis kadar yükseltilmesinin dogru, daha fazla yükseltilmesinin ise mekruh oldugunu beyan etmislerdir.
ESIGIN KUTSALLIGI
Esigin kutsal oldugu, kapidan içeri girerken esige basilmamasi, inanci da eski Türk dini Samanliktan kalma bir anlayistir. Esik kapidir. Kapi ise yeni dünyalara açilmaktadir. Bu nedenle saygin ve kutsaldir.
Su dökerek ugurlama:
Gidenin arkasindan su dökmek eski Türklerden kalma bir adettir.
Mum, çaput baglanmasi,
Câmi avlularinda mum yakilmasi, agaçlara bez ve çaput baglanmasi da Samanizm döneminden günümüze aktarilan geleneklerdir.
Tahtaya Vurmak
Istenmeyen bir olay duyuldugunda tahtaya el ile tokmak gibi üç kere vurulmasi da, kötülükten korunmak, kötü ruhlarin duymasini önlemek amacina yönelik eski bir Saman inanisidir.
Kursun Dökme:
Kursun dökme de Saman geleneklerinden kalan bir âdettir. Samanlar bu ritüele “Kut Kuyma” adini vermislerdi. Insana musallat olan kötü ruhlarin olumsuz etkisini ortadan kaldirmaya yönelik olarak çok eski dönemlerde uygulanan sihir kökenli bir ritüeldi.
Kirmizi Kurdela
Logusa kadinlarin basina baglanan kirmizi kurdela Saman döneminden günümüze kadar ulasmis bir adettir. Bu kurdelanin anneyi ve yeni dogan çocugu, albiz denen seytana karsi koruduguna, özelikle Alevilik'de gözlemlenen mezarin basina baglanan kirmizi kurdelanin da ölüye kötü ruhlarin musallat olmasini engelledigine inanilir
Kirk sayisi inanci.
Kirk gün kirk gece, ölüye kirk okutmak, Çocuklarin dogumundan kirk gün sonra kirklamak, yeni gelinin kirkinin çikmasi, kirk yigitler vs.
Nazar
Islamiyet’te de nazar yer almasina ragmen Nazar boncugu, deve boncugu, göz boncugu takilmasi yoktur. Buda Samanizm inancindan kaynaklanmaktadir. Bazi insanlarin bilhassa çakir gözlülerin nazarlarinin karsisindakini etkiledigine inanilir.
Sol Ayak-Sag Ayak
Bir eve veya kutsal yere girerken sag ayakla girmek sol ayakla çikmanin uguruna inanmak. Kilim hali ve giyilen örgü ve dokumalarda yilan akrep çiyan kunduz gibi zararli ve yabani hayvan figürleri kullanmak .
Kaynaklar:
Durmus Karabagli
Prof. Dr. Halil Inalcik
Türk Dünyasi Arastirmalari Vakfi Yayinlari
