Ünye adının kaynağı ve Ünye’nin İsimleri Eone-Hunie-Onie-Üniê

Ünye’nin kurulusu ve adi hakkinda iki iddia vardir, birinci iddia Prof. Dr. Bilgi Umar’in tezidir.

Ünye’yi milattan önce yedinci yüzyilda Akdeniz’den gelen Miletli gemicilerin önce üs olarak kullandiklarini sonra buraya yerlestiklerini yazar ve onlarin kurdugunu ve  Ünye adinin da Grekçe eski Yunanca’dan geldigini söylerler.

Ikinci iddia, Karadeniz hakkinda çesitli arastirmalari ile ünlenen Prof. Dr. Necati Özdemir’in iddiasidir. Necati Özdemir Ünye’yi Ortaasya’dan Kafkaslar üzerinden gelen Hunlarin kurdugunu ve adinin da Hunlarin sehri anlamina gelen Huniye oldugunu, zamanla bunun Ünye’ye dönüstügünü söyler.

Arastirmaci Ufuk Mistepe,  Ünye’nin yüze yakin degisik ismini bulmustur. Ünye’de yerlesen her kavim, irk ve millet Ünye’yi bir baska sekilde telaffuz etmis ama adi hep Ünye olmustur. Araplar Unia, Ruslar Unieh, Rumlar Noi, Grekler Oine, Avrupali gezginler, Hunia, Oinoi, Onea, One, Oinos, demislerdir. Ama bizim bildigimiz Oney ismi tarihte hiçbir belgede geçmemektedir.

Bütün bu eski Yunancadan gelen Ünye adlarinin anlami  hap aynidir. Hemen hepsi, Üzüm bagi, sarap, üzüm, üzüm suyu, üzüm sehri,  sarap sehri, bag anlamina gelmektedir.

Ünye Bizanslilar zamaninda sarap üretim merkezi idi. Deniz asiri ülkelerle ticaret yapan Ünyeli kaptanlarin sattiklari ürünler arasinda sarap ön sirayi teskil ederdi. Ünye’deki “Baglarbasi” adi da bu üzüm baglarindan gelmektedir. Son sarap fabrikasi Ünye’de 1936 yilinda kapanmistir.

Ünye’nin, Türklerin eline geçmesi ile Bizans’a sarap sevkiyati kesilmis ve Bizans sairleri “ Gelmez oldu One’nin saraplari” diye siirler yazmislardir.

Ünye Ismi Nerden Geliyor?

Ünye’de ilk yerlesim milattan önce on bes bin yil önce baslamistir. Bu tarih yontma tas devrine rastlar.  Yontma tas devrinde insanlar atesi bulmuslar ve yiyecekleri pisirmeye, taslari isleyerek aletler yapmaya baslamislardi. O devirde insanlarin hangi dili konustuklarini ve Ünye’ye ne dediklerini bilemiyoruz.

Ünyeli, Ilk Çaglar Tarihi uzmani rahmetli Ismail Kiliç Kökten hoca, 1965 yillarinda yaptigi kazi ve çalismalarda insanlarin Ünye’ye gelerek Cevizdere vadisinde yerlestiklerini, burada yaptigi kazilarla ispatlamisti. Çok genç yasimda hoca ile bu kazilara ben de katilmistim ve hoca bana epeyi toz toprak tasitmisti. Hoca, bu çalismalari esnasinda insanlarin ates yaktiklarini, deniz hayvanlarini yediklerini, toz toprak arasinda buldugu aletlerden tespit etmisti. Bu bulgular daha sonra Anafarta Ilkokulu ögretmenler odasinda bulunan bir cam dolap içinde muhafaza edildi ve sergilendi. Daha sonra bunlar Ankara’ya Anadolu Medeniyetleri Müzesine kaldirildi.

Iste bu cam dolap Ünye’nin ilk müzesidir. Rahmetli Hocam Orhan Bora bunlari uzun zaman burada muhafaza etmisti.

Biz on bes bin yil önce baslayan Ünye tarihinin ancak son dört bin yilini bilebiliyoruz. Dört bin yil öncesi için akademik çalismalar yapilmamistir.

Bu uzun geçmis içinde Ünye’de onlarca kavim, ulus, topluluk gelmis, yerlesmis, yasamis sonra kaybolmus veya bir sonra gelenin içinde erimislerdir.

Arastirmaci-yazar Ufuk Mistepe, Ünye’nin yazili tarihten bu yana olan zaman içinde kullanilan yüze yakin adini bulmus ve bunlari bir tarih sirasina göre siralamistir. http://unyezile.com/tarih.htm

Oney, Oine, Ünye

Ünye’nin isimlerinden olan Oney, ise yillardir bir tartisma konusu olmustur.

Tarihçiler Ünye’nin adinin hiçbir devirde Oney olmadigini israrlar yazmaktadirlar.

Ünye ismine Ilk Çag’a kadar rastlanmaz. Ilk Çag’da ismi “Oinon” dur. Bizans döneminde ise Ünye için Omnie, Honie, Onie, Homorie isimleri kullanilmistir.

Oney ismi ilk defa Ünye Rehberinde karsimiza çikmaktadir. Kitabin 12. sayfasinda  'Ünye Milâttan 1270 sene evvel Truva muharebe-i meshuresinden sonra, Karadeniz sahilindeki müstemlekelerden birisi olup ismi (One) veyahut (Oney)’dir.' denilmektedir. Bunu belge olarak kabul eden birçok yazar, yazdiklari eser, siir ve makalelerde One ve ONEY’i kullanmislardir. Orhan BORA da 'Turistik Yesil Ünye Rehberi”nde  ' Ünye’nin ismini (One, Onea ve Oney) olarak göstermektedir.

Ufuk Mistepe, bu konudaki arastirmasinda söyle der:

Ünye adlarinin tarihî dönemlerde ve haritalardaki degisik kullanimina iliskin detaylara (http://unyezile.com/yabanci.htm adresinde) isimlere ulasmak için yillarca kütüphane ve sahaflari dolasmak ve ayrica internette koleksiyoncularin 6.500 haritasini en az dörder kez büyütmek suretiyle tetkik etmek zorunda kaldim.

Milât öncesi tarihte Demir Ülkesi Ünye (Unich Iron Smelted) olarak bilinen ilçemizin en eski adinin Homeros’un (M.Ö. 850) Ilyada Destani’nda Khalybe’lerin ) yerlesim bölgesi Alizonlar’in baskenti Gümüs Yurdu Alübe  olarak geçiyor olmasi da anlamlidir. (Bkz. http://unyezile.com/alybe.htm ).

Iste sizlere alfabetik olarak bugüne dek tespitini yaptigim 76 farkli Ünye adi:

Alybe, Annia, Cena, Coena, Conea, Enoe, Enoë, Eunich, Eunieh, Hinio, Homorie, Honie, Honio, Inaos, Inaus, Inavus, Ineo, Ineos, Inoi, Inoïo, Oenaeum, Oenaeun, Oenaion, Oeneo, Oeneon, Oenes, Œnoe, Oenoe, Oenoé, Oenoë, Oenoe ats. Cena, Œnoos, Oenos, ?????, Oinaion,Oinäum, Oinia, Oinios, Oinoe, Oinoh, Oinoi, Oinoie, Oinos, Omtrio, Omnie, One, Onea, Oneo, Oney, Onie, Onié, Oninio, Onio, Onitrio, Onitrus, Ounia, Ounié, Ouniê, Ounièh, Ounieh, Ouyo, Uenye, Unia, Unia, Uniah, Unich, Unie, Unié, Unieh, Unîeh, Ünië, Ünieh, Üniya, Ünyüs, ÜNYE.

 Elde edilen verileri degerlendirecek olursak ortaya söyle bir tablo çikmaktadir. Ünye ismine Ilk Çag’a kadar rastlanmaz. Ünye’de yapilan kazilarda M.Ö. 6. yüzyilda Kimmerler’e ait bazi parçalar bulunmustur. Ilk Çag’da ismi Oinaion oldugu rivayet edilmektedir. Bizans döneminde ise Ünye için Omnie, Honie, Onie, Homorie isimleri kullanilmistir. Ünye isminin veya bu ismin eski sekillerinin hangi dilden oldugu konusunda ciddî bir kayda da rastlanmamistir.

Son olarak Ünye adinin kökeni hakkinda iki iddia vardir. Birinci Iddia Prof. Dr. Bilge Umar’in Ünye adinin eski yunanca Eone-Inoi’den geldigi iddiasidir, Ikinci iddia Prof. Dr. Necati Demir’in Hunlarin ülkesi demek anlamina gelen Hunie den geldigini iddia eder.