YASAR KARADUMAN
Günümüzde en çok sikayetçi olunan kurumlarin basinda belediyeler gelir. Çöp toplamadan tutunda, su, yol, alim-satim vergisi islemlerine kadar belediye ile içli disliyiz. Belediyecilikte hala vatandasin belediye ile, belediyenin vatandasla derdi bir türlü bitmezken, Osmanli bu meseleyi halletmisti, hatta Selçuklu Devleti'nde de belediye denemesi yapilmisti
Ünye Belediyesine ait bilgileri Devlet Salnamesi denilen vilayet yilliklarinda bulmaktayiz 1847 den itibaren Devlet Salnamesi, 1869 sonra Yillik denilmistir Osmanli vilayetlerine ait bilgileri veren bu kayitlar bizi kaynagimiz olmustur.
Bu kaynaklar bize vilayetlerin kapsadigi bölgeler içinde bulunan yerlerin tarihleri, cografyalari, eski eserleri, ekonomik ve ticari faaliyetleri hakkinda bilgi ve rakamlar ile memur isimleri, nüfuslari gibi bilgileri verir.
Bu konu için iki ana kaynak kullanilmistir birincisi, Trabzon devlet Yilligi ikincisi Salnamei Devleti Ali Osmaniye (Osmanli devlet salnamesi)
Devletin memurlari nakil ve tayin tarihleri hep bu belgelerde kayitlidir.
Ünye’de belediyesinin ne zaman kurulduguna dair elimizde kesin bilgiler yok ancak yaptigimiz arastirmalar ve konuda yazilanlar bize Ünye’nin Sancak Beyligi - Vilayete es deger bir idare sistemi oldugu 1864 yilini göstermektedir.
1865 yilinda yayinlanan Trabzon Salnamelerine (Trabzon Yilligi) baktigimizda 1869 yilinda Ünye’de çok teskilatli bir kaza yapisi ile karsilasiyoruz.
Ünye 1864 yilinda Osmanlinin aldigi bir kararla Sancak Beyligi merkezi olmustur. Bu bugünkü idari taksimatta vilayete esdeger bir durumdur.
Ünye’nin Sancak Beyligi olmasi nedeniyle sehirde bir takim degisiklikler yapilmistir..
Belediye teskilatinin da bu dönemde kuruldugu sanilmaktadir. Bundan baska sehirdeki yollara, binalara, mezarliklara çeki düzen verilmistir.
Sancak Beylerine Kaymakam adi ilk defa bu sistemde kullanilmistir.
Tanzimat Fermanindan sonra Osmanli idari teskilatinda köklü degisiklikler yapilmis, Osmanli Imparatorlugunda vali mutasarrif ve kaymakamlarin görev ve yetkilerini içine alan kanun 22 Eylül 1858 tarihinde çikarilmistir.
Kazalarda mülki amir olarak müdür ve mütesellim tayin edilmistir. Tanzimat ile birlikte kazalar bir alt birim olarak önem kazanmistir. 1864 ten sonra kazalarin basindaki amire Kaim Makam (Kaymakam) denilmistir.
Ünye Belediyesinin de bu yillarda kuruldugu tahmin edilmektedir.
Yeni yapilan idari yapilanmada Canik Sancagina bagli bir kaza olarak görünen Ünye, 1864 yilindan 1868 yilina kadar Sancak Beyligi olmustur. Kendisine bagli kazalari vardi. Canik (Samsun) Sancagina bagli bir kaza iken, 1864 yilinda sancaga dönüstürülerek, Fatsa, Niksar, Erbaa, Bolaman ve Karakus Ünye’ye baglanmistir.
Ancak sancaklik kisa sürmüs, 1868 yilinda yeniden kazaya dönüstürülerek Canik Sancagina yani Samsun’a, 1921 yilinda da Ordu iline baglanmistir.
Kasabanin ilk imar plani 1886 yilinda bir Fransiz mühendisi tarafindan yapilmistir. Esasli sekilde sehri imar plani 1940 yilinda yaptirilmis, 1944'de buna ilaveler yapilmis, sehrin bünye ve gelismesi sebebiyle 1972 yilinda umumi revizyona tabi tutulmustur.
Kasabanin kurulusunda yapilmis olan kanalizasyona her yil gelismeye göre ilaveler yapilarak bugüne kadar gelinmis, ancak ihtiyaci karsilamadigindan yapilan çalismalar sonunda, Iller Bankasi tarafindan modern kanalizasyonun yapimina baslanmistir..
Eskiden sarniç ve kuyularla ihtiyaç karsilanirken sonradan Balik Degirmeni kaynak suyunun ilkel sekilde getirilmesiyle bu ihtiyacin teminine çalisilmis, ancak kasabanin hizla gelismesi, ihtiyaci karsilamaz duruma getirdiginden 1950 yilinda sehir suyu isletmeye açilmistir.
Son yillardaki gelisme karsisinda bu da ihtiyaca yetmemis, bütün sebekenin yeniden degistirilip yeterli duruma getirilmesi isi 1973 yili programina alinmistir.
Itfaiye kurulus yillarinda elle çalisan tulumba ile bu hizmet görülürken 1957 yilinda belediyeye ait bir kamyon itfaiye haline getirilmis ve modern anlamda bir itfaiye teskilati kurulmustur. Sonradan alinan bir arazözle de sayi ikiye çikarilmistir.
Eski Belediye Baskanlarimiz:
Osmanli Devri:
Ali Enver Kadi, Haci Musa Zade Hamdi Efendi, Sakir Efendi, Alemderzade Uzun Osman Efendi, Çoldurzade Hakki Hoca Efendi
Cumhuriyet Devri
Deli Ahmetzade Emin Efendi, Kahraman Agazade Halit Barlas Efendi,
Kellerogluzade Hasan Fahri Efendi, Tokatlizade Hüseyin Hoca Efendi,
Eminefendizade Rahmi Öztürk, Hüsrev Yürür, Burhan Artur, Sükrü Ellibes,
Muammer Tekin, Sezai Alparslan, Mithat Kisacikoglu, Sait Savas, Ismail Cerrahoglu,Sami Soysal, Osman Yurt, Necip Avci, Mehmet Türk, Ahmet Arpacioglu, Ahmet Çamyar halen görevdeki belediye baskani Hüseyin Tavli’dir
Büyüksehir Sistemi
Büyüksehir ne demektir, neden büyüksehir belediyelerine ihtiyaç duyulmustur? Bu tür sorularin yanitlarini çogumuz bilmiyoruz.
Büyüksehir belediyesi, en az üç belediyeyi kapsayan, idari ve mali özerklige sahip kurumlardir. Büyüksehir belediyelerinin kurulabilmesi için, nüfusun en az 750 bin olmasi gerekir.
Nüfus yogunlasinca, il belediyeleri ihtiyaçlari karsilamakta yetersiz kalir. Ihtiyaçlari karsilamak için de yasal düzenlemelerle geliri ve yetkisi arttirilan büyüksehir belediyeleri kurulmustur.
Büyüksehir belediyesiyle birlikte, planlama ve koordinasyon açisindan belediyenin mülki siniri genisler. Bundan dolayi büyüksehir belediyesinde, daha az kaynakla daha kaliteli ve daha çok hizmet, ayni zamanda hizmetin, çagin kosullarina cevap verebilecek sekilde olmasi ve belediyeciligin en yüksek seviyede hizli hizmet vermesi amaçlanir.
(Kaynak: Lokman Tekin