Rus Çarligi’nin 1774 Küçükkaynarca Anlasmasi ile Kirim Hanligi’ni bagimsiz hale getirip 1783’te kendi topraklarina ilhaki, Osmanlilar’in Kuzey Kafkasya sahillerinin stratejik önemini fark etmelerine neden oldu. Bu baglamda Kirim’in Ruslar’in elinden kurtarilmasi için Kuzey Kafkasya’da yeni askerî istihkâmlar olusturuldu. Bu istihkâmlardan birisi de Kuban nehri havzasinda yer alan Anapa Kalesi idi. Osmanli-Rus mücadelelerinde birkaç kez el degistirip tahrip olan Anapa Kalesi’ni 16 Mayis 1812 Bükres Anlasmasi sonrasi Osmanli Devleti, yeniden büyük oranda tamir etmis ayrica Abhazya, Sinop ve Trabzon yöresinden 400 asker ailesiyle buraya yerlestirilmisti.
1823’te Canik Sancagindan Anapa Kalesine gönderilen nefer miktari su sekilde idi: Fatsa 6 nefer, Ünye 7 nefer ( merkez 2, Fenaris 2,Efraz 1, Cevizderesi 1,Çöregi 1), Çarsamba 11 nefer, Terme ve Akçay 5 nefer, Samsun 4 nefer, Kavak 5 nefer, Bafra 12 nefer. Toplam 50 nefer idi. Bu neferler özel olarak duvarci ustalarindan seçilmislerdi. Sancaktan Anapa’ya gönderilen neferâta verilmek üzere nefer basina 50 kurus harçlik ayrilmisti.
Bu dönemde Ünye’den yapilan bu sevkiyata belki de bir vefa nisanesi olarak Anapa Gümrügü kâtibi Haci Ali Efendi malindan Ünye’deki Saray Camii minaresine senevi 50 kurus vakfetmisti.
1823-24’te Anapa, Sogucak ve Gelincik kalelerinin muhafazasi için Canik Sancagindan 800 nefer mirülü askeri gönderilmesi tensip buyurulmus idi. Toplamda 32 bayrak olacak olan neferâta, bunlarin Bölükbaslarina ve Basbuglarina verilecek harçliklar ile nakil olunacaklari gemilerin navlunlari, bu isle memur edilen Tufan Aga’nin, davetçi Hazinedar Hursit Aga’nin, Muhassil Mehmed Bey’in, Anapa’nin Trabzon’a ilhaki haberini getiren muhafiz Ocak Tatarinin, Korvet-i Hümayun mübasiri Haseki Halil Aga’nin mübasirlik ücretleri Canik Muhassil Vekili Seyyid Osman Beyefendi tarafindan hesaplanmisti. Buna göre biriken meblag 1 yük 5600 kurus idi. (1 yük 100 000 kurus) Ünye Kazasi’ndan esami basina verilmesi icap eden meblag 132 kurustu. Toplamda Ünye Kazasina 12870 kurus, Terme ve Akçay’a 13992 kurus, Erim’e 23760 kurus, Samsun’a 10956 kurus, Kavak’a 12276 kurus, Bafra ve Alaçam’a 31746 kurus yükümlülük düsmekteydi. 9 Kasim 1824 itibariyle bu meblagin 40000 kurusu 800 nefer askerin (her birine 50 kurus), 1600 kurusu 32 tane bayrak alemdarina, 800 kurusu odabasilara, 15500 kurusu bölük basi tertiplerine basbuglara, 2500 kurusu nefer basbuglarina, 7500 kurusu ise askerlerin sevk olunacagi gemi navnullarina ayrilmisti. Tüm bu islere memur edilmis Misirlizade Tufan Aga’ya 2500 kurus, Menzil idarelerine 12450 kurus, Korvet-i Hümayun Mübasiri Halil Aga’ya 7500 kurus, Hazinedar Hursid Aga’ya 7500 kurus, Mehmed Bey’e 5000 kurus, Anapa’nin ilhakini müjdeleyen üç tane Tatar neferine ise 2750 kurus verilecekti. Talep edilen 800 nefer askerin ilk etapta 500 neferinin tam teçhizatli olarak gönderildigi, kalan 300 neferin ise bilahare gönderilecegi ifade edilmisti. 1825 yilinda Anapa kalesi hududu da dâhil olmak üzere Trabzon Valisi Haci Hüseyin Pasa idi. Bu dönemde Devlet-i Aliyye’den Kirim, Anapa, Sohum taraflarina gidecek olan tüccardan ihraç edilecek emtia ve esya için yüzde 12 kurus gümrük tarifesi uygulanmaktaydi. 1826’da Anapa ve Sogucak kaleleri ile Gelincik Limani Çimenzâde Hasan Pasa’nin uhdesine verilmisti. Samsun iskelesine bagli Sivas, Amasya, Çorum, Canik havalisinden ücreti mukabilinde toplanan bugday ve arpanin bir miktari da Anapa Kalesine gönderiliyordu. 1828-29 Osmanli Rus Savasina kadar bu takviye her yil dönüsümlü olarak devam ettirildi. 1829 Edirne Anlasmasi ile Anapa Kalesi ve Kafkasya maalesef Osmanli hâkimiyetinden çikmistir.
Anapa günümüzde Rusya Federasyonunda Krasnodar oblastina bagli, Karadenizin Kuzeydogu sahilinde yer alan bir turizm kentidir. Halki Rus, Abhaz, Tatar, Baskirt, Rum ve Ukraynalilardan olusmaktadir. Anapa Kalesi ve Ünye’nin yaklasik iki asir önceki kader birlikteligi tarihimizin sayfalari içerisinde böylece yerini almisti.
(Kaynak: ÜSS., Hüküm 117, 250, 438,441,445,457,498, Cengiz Fedakar, Anapa Kalesi: Karadenizin Kuzeyindeki Son Osmanli Istihkami 1781-1801,Doktora Tezi, 2010)
