Edep, bir toplumda örf, âdet ve kural halini almis iyi tutum ve davranislar veya bunlari kazandiran bilgi anlaminda kullanilan terim. (Islam Ansiklopedisi) Tasavvufta; esas, kural, âyin, hüküm, sart, ahlâk, saygi, terbiye ve nezaket… Edebiyatta; güzel terbiye, iyi huy, saygi, toplum töresine uygun davranma veya Iyi ahlak, incelik, terbiye ve Islami görgü kurallarina uyarak ruhunda zarafet olusan "incelik, görgü, ahlak, terbiye, nezaket, sevecen” anlamlarina gelen bir sözcüktür. Ayni zamanda edebiyat kelimesi de ayni kökten gelir.
Gerçek edebiyat, edepli olan her söz ve davranisi ihtiva ederdi bir zamanlar. Günümüzde ise argo, küfür, gelenek ve inançlara karsi tavir, aykirilik, imgeler ve simgeler karmasasiyla olusan her siir, roman, hikâye… Tabii ki toplumsal yozlasmanin bir numarali sanat dali sinema da bir anlamda edebiyati ve edep kavramini ilgilendirir. Inanmis iman etmis her Müslüman öncelikle edepli olmak zorundadir. Çocuklarina ve çevresine edepli olmayi kendisi edepli davranarak ögretecektir. Biz edebi büyüklerin hal ve davranislarindan ögrendik. Mekteplerde agabey ve ablalardan, hocalardan; tabi ki annemizden, babamizdan, teyze, hala, dayi, amcalarimizdan ve sokakta esnaflarimizdan ögrendik. Onlarda gördük edebi ve biz de edepli olmaya çalistik.
Anne ve babaya saygi, sözünden çikmamak, onlari üzecek davranislardan sakinmak, ailenin bir üyesi olarak sorumluluklarini yerine getirmek; eve gelen misafiri karsilamak, hos tutmak, oturmasi için yer göstermek, ikramda bulunmak; toplumda yüksek sesle konusmak, argo ve küfür sözlerden sakinmak; temiz ve etraftakileri rahatsiz etmeyecek sekilde giyinmek; edep yerlerinin görünmemesi için dikkatli olmak, vb. edepli insanlarin hal ve davranislaridir. Buna biz âdabi muâseret kaideleri diyorduk bir zamanlar. Tabi günümüzde ne âdap kaldi ne edep. Hal böyle olunca bu kavramlar da ortadan kalkti. Birileri bunlari hatirlatmaya kalkarsa çok geri kafali(!) oluverir. Belki de bu yüzden kimse kimseye edepli olmayi hatirlatmiyor. Hele bir de çokbilmis yaygaracilarin; “ Milletin edebi adabi senden mi soruluyor? Sen ne karisiyorsun? Isteyen istedigini yapar, söyler, giyer, sana ne!” azarlamalari yok mu… Bir de bu tiplere baktiginizda çokbilmis, tahsilli, çagdas görünümlü insanlardir. Bu yüzden seni ezmeye, hor görmeye, asagilamaya çok müsait kisilerdir. Böylelerinin serlerinden Allah(cc) hepimizi korusun. Burada sözü büyüklere birakalim.
Yunus Emre, “ Girdim ilim meclisine, eyledim kildim talep, dediler ilim geride, illa edep illa edep.” Sözüyle edebin önemini vurgulamistir.
Mevlana, “Eger adem oglunun edebi yoksa adem degildir. Insan ile hayvan arasindaki fark edeptir. Göz gezdir ve Allah’in kelamina “Kur’an’a” ayet ayet tamamina bak, Kur’anin anlami edeptir.” “Eger seytani ayaklarinizin altinda görmek istiyorsaniz gözünüzü açin ve biliniz ki seytanin katili edeptir.”
Peygamber Efendimiz(sav), "Içinizde en iyi olaniniz sahsiyet ve ahlak olarak en iyi olaninizdir.", "Sizin en hayirliniz, ailesine karsi en iyi davrananinizdir.", "Iyi bilin ki! Içinizde en hayirliniz eslerine karsi en sefkatli, muhabbetli olaninizdir. Bu iste en üstün, en iyi olaniniz benim." derdi.
Kur’an’dan birkaç örnek: “ O (Allah'tan hakkiyla korka)nlar, bollukta ve darlikta Allah için harcarlar, öfkelerini yutarlar, insanlari affederler. Allah iyilik edenleri sever.” Al-i imran/134, “ Siz bir selam ile selamlandiginiz zaman, siz de ondan daha güzeliyle karsilik verin veya verilen selami aynen iade edin. Süphesiz Allah, her seyin hesabini geregi gibi yapandir.” Nisa/86, “ Görmedin mi? Allah nasil bir misal verdi. Güzel bir söz, kökü (yerde) sabit, dallari gökte olan güzel bir agaç gibidir.” Ibrahim/24, “ Sen, kötülügü en güzel bir tutumla sav, çünkü biz onlarin yakistirmakta olduklari seyi çok iyi bilmekteyiz.” Mü'minun/96,
Hirsiza hirsiz, yolsuza yolsuz, çulsuza çulsuz, zekâsini ölçmeden birine aptal, salak, geri zekâli diyebilirsiniz ama edepsizin birine asla edepsiz diyemezsiniz. Çünkü bir kisim aydin, özgürlükçü ve beynelmilelciler sizi aforoz edip toplumsal bir linç girisimine tabi tutabilir. Buna mukabil sana kimse sahip çikmaz… Ahlak ve maneviyatta öncü insanlardan bile güçlü bir ses duyamazsiniz ne yazik ki. Onlar da linçe ugramaktan çekinirler. Çünkü edepsiz olmak özgürlük ifadesiyken siz edepsize, “Edepsiz!” diyemezsiniz.
Inançlarimiza, gelenek ve göreneklerimize sahip çikmak, milli birlik ve beraberligimizi güçlendirmek, kardesçe, özgür yasamak istiyorsak, öncelikle birbirimize karsi saygi, sevgi, hosgörümüzü pekistirmeliyiz. Bunun için edepli olmamiz gerektigini asla unutmamaliyiz. Bunca ahlaksizlik, yolsuzluk, saygisizlik, basibozukluk, … karsisinda söylenecek tek söz, “ Edep ya Hu!” 5.11.2021
