Tarihi Kentler Birligi Ünye Bulusmasi'nin yasandigi tarihte Faselis antik kentindeydik. Faselis yahut Phaselis, Antalya'nin Kemer yakinlarinda antik bir kenttir. Kemer'in 16 km. batisinda yer almaktadir.
Kentin MÖ. 7. yüzyilda Rodoslu kolonyalistler tarafindan kuruldugu kabul edilmektedir.
Akdeniz'deki önemli antik yerlesimlerden biridir. Uzun yillar Likya'nin en önemli limani olmustur.
Bir yarimadada yer alan Faselis'in üç limani vardir; Kuzey Limani, Orta Liman ve Güneybati kiyisinda Büyük Liman bulunmaktadir.
Güneybati Liman'i diger limanlardan daha önemlidir. Bizim de piknik yaptigimiz, denize girdigimiz yerdir. Günü birlik yatlarin ve gezinti teknelerinin ugrak yeri olan bir koydur.
Kentin orta yerinde, kalintilarini gezdigimiz 20-24 metre genisliginde, 250 metre uzunlugunda muhtesem bir cadde bulunmaktadir. Caddenin güney ucu, Hadrian Su Yolu Kapisina açilmaktadir. Caddeye paralel gezinti yollari ve dükkânlar bulunmaktadir. Caddenin her iki tarafinda hamamlar, tapinaklar, agora ve tiyatro gibi kamu yapilari yer almaktadir. Bu yapilarin çogu, MÖ 1. ve 2. yüzyila kadar uzanan Roma dönemi eserleridir.
Antik kentin girisinde, Faselis'le özdeslesmis 70 m. yükseklikte su kanallari bulunmaktadir.
Bu kenti sadece bir liman sehri yahut canli bir ticaret merkezi olarak degil, ayni zamanda önemli bir yasam merkezi olarak da görmek gerekir.
Kenti ziyaretim sirasinda yasadigim bir sohbet bunun en yakin tanigidir...
Caddenin Hadrian Kapisina yakin bir yerde, bir grup ziyaretçi "Domestian Agora" yazili bir tabelanin önünde tartisiyor:
"Burasi diger agoradan niçin farkli?"
Sohbete ben de katildim, fikrimi söyledim.
Özellikle Roma Döneminde çarsilarin amaca göre çesitlendigini, buranin da hizmet gören köleler için bir pazar yeri oldugunu beyan ettim.
Tarimsal üretimdeki köleler disinda, soylulara hizmet veren köleler de vardi ve bunlarin ihtiyaçlari bu pazardan karsilaniyor olmaliydi.
Diger agoranin "sosyete pazari" oldugu, buranin ise "halk pazari" olabilecegi varsayiminda bulundum.
Espriyle söylense de, gerçekligi agir basan bir tespitti.
****
Kurutulmus balik karsiliginda bir çobandan alinan yarimada...
Faselis'in kurulus efsanesinde söyle bir öykü anlatilir:
Buraya gelen kolonyalistler, karsilastiklari yerli çobana yarimadayi çok begendiklerini ve yerlesim bedeli olarak arpa ekmegi mi, kurutulmus balik mi istedigini sorarlar.
Çobanin kurutulmus baligi tercih etmesiyle kolonyalistler, bu güzelim yarimadaya sahip olurlar.
Tabi bu öykü, var olan güzelliklerin ne kadar ucuza kapatildigini ifade etmektedir. Tarihsel gerçekligi ise daha farkli nedenlere dayanmaktadir.
Bu konuda daha detayli bilgi için bkz. Ünye Tarih Arastirma Grubu, Ünyekent gazetesi, Mart 2012, Karadeniz VI, "Kolonilesme Nedenleri"
http://www.unyekent.com/arsiv/koseyazi/3353/karadeniz-bolum-vi
Cografyaci Strabon (IÖ. 64-IS. 24), Orta Liman'in hemen gerisinde küçük bir gölün yer aldigindan söz eder ki bu alan bugün sazlik durumundadir.
Kentin muhtelif yerlerindeki motifler ve sehir sikkeleri üzerindeki antik gemi betimlemeleri Faselis'in Misir, Suriye ve Yunanistan arasindaki deniz ticaretinde önemini vurgulamaktadir. Sehrin gerisindeki ormanlarla kapli Toros Daglari'nin kerestesini Akdeniz limanlarina sevk eden bir liman konumundadir.
Likya ile Pamfilya bölgesinin sinirlari içinde kalan Faselis, IÖ. 5. yy.'da Pers, IÖ. 4. yy.'da Karyalilarin ve Limyra'nin (Finike) egemenligi altinda girer.
IÖ. 333'te Büyük Iskender'i "Altin Taç"la karsiladiklari bilinmektedir. Iskender, kisi bu sehirde geçirir ve o dönem Faselis zambak yagi ve gülleriyle ünlüdür.
Iskender'den sonra bir çok kez el degistiren Faselis, IÖ. 167'de Likya Birligine dahil olur. Likya türü sikkeler basar. Ardindan komsu kent Olympos'un ve korsanlarin talanina ugrar.
IÖ. 43'te Roma egemenligine girer. 300 yil sürecek olan yeniden yapilanma ve refah dönemi baslar.
IS. 129'da sehri imparator Hadrian ziyaret eder.
Kent, 1258'deki Selçuklu Kusatmasina kadar konumunu korur. Bu tarihten sonra gerek depremler, gerekse Antalya ve Alanya limanlarinin islevlerinin artmasi nedeniyle eski önemini yitirir.
13. yy. baslarinda sehir tamamen terk edilir.
****
Kentin mevcut kalintilari 1981-1984 yillari arasinda Prof. C. Bayburtlu Baskanliginda yapilan kazilarla Ankara dil Tarih Cografya Fakültesi tarafindan gün isigina çikarilmistir.
2012 Yilinda baslatilan Phaselis Arastirmalari Projesi ise, son otuz yildir “günes, kumsal ve deniz”i ile taninan Phaselis Antik Kenti’nde sürdürülebilir cross/interdisipliner bilimsel çalismalarin önünü açmistir.
Akdeniz Üniversitesi Tarih Bölümü Eskiçag Tarihi Anabilim Dali baskanliginin çabalariyla Faselis Antik Kenti, akademik ve kamusal açidan bir cazibe merkezi haline getirilmektedir.
Faselis sahili, Ünye'yi andiran çakilsiz kumsali sayesinde Antalya'daki en güzel plajlardan biridir.
