Anadolu cografyasinda “Baslik parasi” uygulamasi Hititlere kadar uzanmaktadir. Hitit Aile Hukuku metinlerine bakildiginda damat, kiz babasina “Kusata” adli bir agirlik parasi öderken, ayni zamanda kiza da “Ivaru” denilen baba mirasinin karsiligi için bir meblag ödemekteydi. Eski Türklerde de evlilik öncesi kizin ailesine verilmesi zorunlu olan alt siniri belirlenmis “Kalin” uygulamasi bilinmektedir. Tarihsel süreçte farkli etnik unsurlarin ve inanislarin egemen oldugu bu cografyada varligini devam ettiren uygulamalardan birisi de “Baslik Akçesi” olmustur. 19.Asir Osmanli toplumunda Canik ve Ordu havalisinde, kiz alip vermelerde “Baslik” ve “Yolluk” adi altinda pek çok talepte bulunulmasi evliliklerin azalmasina yol açmaktaydi. Esasen memleket dâhilinde durum pek de farkli degildi. Evlenecek çagda ve ehliyette olan vatandaslarin sikâyetleri Vilayete kadar ulasmis olacak ki Trabzon Valisi tarafindan Ünye kadisina gönderilen bir Buyruldu ile konuyla alakali lazim gelen uygulamanin sekli icrasi ifade edilmisti. Canik Muhassili Abdullah Bey basta olmak üzere kaza naipleri, Ordu Mütesellimi Ebubekir Aga, Ayanlar, imamlar ve muhtarlar ikaz edilmisti. Artik kaza, kasaba ve köylerde kiz babalarinin, evlilik öncesinde damat adayi ve ailesinden “Bas, Orta, Asagi” sekilde belirlenen esya ve levazimattan baskaca bir talepte bulunmamalari özellikle vurgulanmisti. Baslik Akçesi ya nakdi olarak verilmeli veyahut belirtilen miktar deger karsiligi esya ile karsilanmaliydi. Böylece sosyal hayatin düzeni muhafaza edilmeye çalisilmisti.
Ünye’de uygulanacak olan A’lâ Boydan baslik miktari 500 kurus idi. Yolluk Halep Kutnusu 1 top, Halep Alacasi 2 top, Çiçekli entari 1 adet (Bundan asagisi dahi velime-dügün elbisesi vesair),Sam gezisi Entari 1 adet, Atlas Libade 1 adet, Fransiz sali 1 adet, Onluk nisan altunu 30 adet, Sim kabare 1 çift (sair levazimati dahi buna kiyasen tesviye oluna). Ünye’de uygulanacak olan Evsat Boydan baslik miktari 300 kurus idi. Yolluk Halep Alacasi 2 top, Sam kutnusu entari 1 adet (Bundan asagisi dahi velime elbisesi vesair), Halep gezisi Entari 1 adet, Gezi Libade 1 adet (Çuka saltamarka olur ise de beis yoktur), Ingiliz sali 1 adet, Onluk nisan altunu 20 adet, Sim kabare 1 çift (sair levazimati dahi buna kiyasen tesviye oluna).Ünye’de uygulanacak olan Edna Boydan baslik miktari 150-200 kurus arasi idi. Yolluk Halep Alacasi 1 top, Halep kutnusu entari 1 adet (Bundan asagisi dahi velime elbisesi vesair), Diyarbakir gezisi Entari 1 adet, Keremsud Libade 1 adet (Sali çuka olur ise de beis yoktur), Lacivert sal 1 adet (asagi cinsinden), Onluk nisan altunu 10 adet, Sim kabare 1 çift (sair levazimati dahi buna kiyasen tesviye oluna)
7 Mayis 1835 tarihli Çamurlu Mahallesi ahalisinden vefat eden Sari Hacizade Ismail Aga’nin tereke kaydinda bazi emtianin fiyatlarini tespit etmek mümkündür. Kayda göre Onluk nisan altununun 30 adedi 300 kurus idi. Ingiliz ve Fransiz Salinin iki adedi 150 kurustu. Bu fiyatlarin gida fiyatlariyla mukayesesine bakmak için 15 Ekim 1832’de Ünye Çarsisinda 1 kiyye koyun etinin 18 kurus, 1 kiyye Inek etinin 14 kurus, Kadayifin 34 kurus, Francala ekmegin 18 kurus, sabunun dirheminin 1 kurus, oldugunu belirtelim.
Özellikle köylerden kasaba ve sehre velime elbisesi almaya birkaç ihtiyar kisiyle gelinmesi, esyalarin fiyatlari çok yüksek olmayan kalemden alinmasi, bu esnada Hacibasi ve mutemetlerden istifade ile kayit tutulmasi ve zarar ziyan yasanmamasi telkin edilmekte idi. Trabzon Valisince 20 Eylül 1838 tarihli bir baska Buyruldu’da nikâh akdi konusuna azami dikkat edilmesi, taraflarin (bâkire, seyyibe, talip, matlup) evlenmelerinde bir sakinca olmadigina dair imam veya muhtarlardan alacaklari mühürlü tezkirenin kadi veya naiplere ibrazi zorunlulugu vardi. Kadi ve naipler ancak bu sekilde evlenecek olanlara Izinname Belgesini verebilirlerdi. Izinnameler görüldükten sonra imamlarin istirakiyle halka açik olarak nikâh akdi yerine getirilebilirdi. Ünye’ye dair örnek vermek gerekirse Çamurlu Mahallesi sakinlerinden Silahtar Ismail Aga’nin kizi, Cevizderesi Kazasinin Darahta Köyünün Müderrisinin oglu Molla Ahmet ile evlenmesine ser’an bir mani olmadigi ve 18000 kurus mihr-i muaccel mukabilinde evlenebilecekleri 28 Agustos 1835 tarihli bir Izinname ile belirtilmisti. Bu konunun bu denli üzerinde durulmasinin sebebi 5,10 kurus verilerek tutulan yalanci sahitlerle bu isin gizli kapakli yapildiginin mahkemeye intikal eden çogu davada müsahede edildigidir. Ayrica bazi cahil imamlarin, evlenecek olan taraflarin izinnameleri olmadan nikâhlarini kiydiklarinin isitildigi, sayet bunu yapanlar, emre aykiri hareket edenler tespit edilirse haklarinda tedibat, terbiye ve tekdir uygulanacagi bilhassa belirtilmisti. Cumhuriyet devri Ünye’sinde Medeni Kanunun tatbikiyle baslik akçesi uygulamasi da sona ermistir. (Ekrem Memis, Eskiçag Türkiye Tarihi, Konya 1995,s.204-205; Ünye Seriyye Sicilleri,96 b,107a,109 a; Meltem Öner, “Geleneksel Kültürdeki Dokumanin Güncellenmesi: Gaziantep Kutnu Kumasi Örnegi” Millî Folklor, Sayi 121, 2019 Bahar, s.128-140)
