Üç gün sonra Ünye seçmeni Türkiye genelinde olduğu gibi ilçemizde de yeni yerel yöneticilerini seçmek üzere sandığa gidecek.
Bir kez daha hatırlatıyoruz…
Seçimler, yöneticilerin yönetilenlerce belirlenmesini sağlayan siyasal, hukuksal bir işlemler bütünüdür.
Seçimler demokratik yönetimlerin gereğidir, bir vatandaşlık hakkıdır ve görevdir.
Seçimler sayesinde yönetilenler yönetim hakkında söz sahibi olurlar, yöneticilerini tayin ederler ve bir anlamda yönetime katılırlar.
Yerel yönetimler, değişik nüfus topluluklarında yaşayan insanların ortak ve yerel nitelikteki gereksinmelerini karşılamak amacıyla kurulan tüzel kişiliğe haiz anayasal kuruluşlardır. Nüfusu 2000’i aşan beldelerden başlayarak; ilçe, il ve büyük şehir olmak üzere bu yerleşim bölgelerinde en önemli yerel yönetim organları belediyelerdir. Ancak 2012 yılında yayımlanan ve 30 Mart 2014 seçimlerinde tamamıyla yürürlüğe giren 6360 sayılı Yasa hizmette etkinlik ve verimliliği sağlamayı amaç edinen yasa kapsamda belde belediyeleri ve köylerin tüzel kişiliği kaldırılarak mahalleye dönüştürülmüştür.
Yerel yönetimlerle siyasal iktidarların ilişkisi çok önemlidir.
Çağdaş belediyeciliğin prototipi (ilk örnek) kabul edilen Paris Belediyesi için literatüre geçen bir deyiş vardır:
“Paris Belediyesini ele geçiren, siyasal iktidarı alır!”
Bizdeki karşılığı İstanbul’dur. Yerel seçimlerin anlam ve önemini ifade eden bu deyiş, diğer yandan siyasal iktidarı elinde bulunduranlara yerel yönetimlerle ilgili bir mesaj iletir…
Yerel seçimler iktidardaki gücün göstergeleridir.
İktidarın devamını yahut sonunun geldiğini hükme bağlar!
Üç gün sonra Türkiye işte bu hükmü belirlemek üzere sandığa gidecek.
Kentleşme, Kentlileşme ve Belediyeler
Şehir anlamına gelen Arapça “beled” sözcüğü, belediyelerin kentleşmeyle olan ilgisini açığa çıkarır. Tarımsal ekonomiden sanayi, ticaret ve hizmet sektörüne açılan her topluluk, belli merkezlerde toplanarak yeni bir sosyal yapı oluşturur. Kentlerde toplanan nüfusun yaşam şekli ve yönetim biçimi farklılaşır. Toplum artan oranda örgütlenmeye, uzmanlaşmaya başlar.
Kentleşme olarak tanımlanan bu süreç, beraberinde kentlileşmeyi getirir. Nüfus yoğunlaşmasının yaşandığı kentlerdeki toplumsal değişimin insanların davranışlarında ve ilişkilerinde, değer yargılarında, kültürel şekillenmelerinde yarattığı değişim kentlileşmeyle açıklanır. Kentleşme ve kentlileşme birbirlerine bağlı iki farklı olgudur.
Belediyeler kentleşme olgusunun ortaya çıkardığı, kentlileşmeyle şekillenen organlardır.
Belediyelerin Tarihsel Konumu
Eski Yunan, Asur, Mısır ve Roma kentleriyle birlikte ortaya çıkan ilk belediye nüveleri, Ortaçağ’da önemli bir gelişme gösterememiştir.
Osmanlı devleti döneminde, kentlerde uzunca bir süre İslamiyet’in ilk yıllarında Mekke ve Medine’deki uygulamalar model alınmıştır. Belediye hizmetleri bir Kadı reisliğinde; çarşı, pazar ve ticaretten sorumlu muhtesipler tarafından gerçekleştirildi. İhtisap ağası yahut ihtisap emini denilen ahilik teşkilatı mensuplarından seçilen muhtesipler, esnaftan vergi alır, zabıta işleriyle uğraşırlardı.
İstanbul’un fethinden sonra, şehri eminlik kurumu esas alınarak, Bizans Modeli uygulandı. Belediyelerin bağımsız bir organa yönelmesi, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının (1826) ardından gerçekleşti. 1831’de şehremaneti kaldırılarak ihtisap nazırlığı, mimar ağalar ve kadılar yönetiminde daha bağımsız bir belediye yapılanmasına gidildi.
1854’te Paris modeli esas alınarak yeniden şehremaneti kurumu oluşturuldu. İhtisap nezareti yerine şehir meclisi kuruldu. 1864 Tarihli nizamnameyle kurulan İntizam-i Şehir Komisyonları kısa zamanda yaygınlaştırılarak, İstanbul’da 14 belediye dairesi yaşama geçirildi. Bunlardan Altıncı Daire-i Belediye adıyla kurulan Beyoğlu – Galata Belediyesi, yarı özerk, bağımsız parasal kaynaklarıyla ülkemizde ilk modern belediyeciliğin başlangıcı oldu (1877).
Ünye Belediyesi’nin Kuruluşu
8 Ekim 1864 Tarihli Vilayet Nizamnamesi gereği “Meclis-i Beledi” adıyla kurulan belediye meclisleri aracılığıyla İstanbul’da ve akabinde taşra belediyelerinde çağdaş anlamda belediyecilik başlatıldı.
Ünye’de belediyenin hangi tarihte kurulduğuna dair elimizde yeteli belge ve bilgi mevcut değildir. Ancak, 1869 Trabzon Salnamesi’nde Ünye’de Belediye Dairesi Meclisi ve Reislik makamı mevcuttur. Buradan anlaşıldığı üzere, Anadolu’da modern belediyelerin kuruluşu aşamasında Ünye Belediyesi ilk kurulan belediyeler arasındadır.
Salnamelerde görülen, Ünye bu tarihte Sancak’tır. Fatsa ve Niksar, Ünye sancağına bağlı nahiyelerdir. 1864 ila 1868 yılları arasında sancak yapılan Ünye’de muhtemelen belediye 1864 yılında kurulmuştur. Aynı varsayım, Osman Doğan tarafından da yapılmıştır. Ancak bu varsayımı doğrulayan belge ve bilgi henüz mevcut değildir.
Osmanlı Dönemi Ünye Meclis-i Belediye Reisleri
Mustafa Kapudan (1869 - 1871)
İsmail Efendi (1871 -1872 - ?)
İstardi Ağa (1881 - ?)
Osman Efendi (1888 - 1893)
Hacı Selim Efendi (1893 - 1895 - ?)
Mehmed Efendi (1900 - 1901)
Ahmed Selim Efendi (1901 - 1902 - ?)
Mehmed Emin Efendi (1904 - ?)
Hacı Ali Kadızade Ali Enver Kadı
Hacı Musazade Hamdi
Şakir Efendi
Alemdarzade Uzun Osman
Çoldurzade Hakkı Hoca
Cumhuriyet Dönemi Ünye Belediyesi
Osmanlı döneminde 1869’da Mustafa Kapudan’dan başlayarak, 1904 yılı Mehmet Emin Efendi’ye kadar, Ünye Belediye Başkanlarının adı, göreve başlama ve bırakma tarihleri Vilayet Salnamelerinde mevcuttur. 1904’tenCumhuriyet ilanına kadar geçen sürede görev yapan beş başkanın adları tespit edilebilmiş, görev tarihleri belirlenememiştir.
Cumhuriyet döneminde ise, 1960 yılına kadar görev yapan başkanların adları bilinmesine rağmen, görev tarihleri tam olarak bilinmemektedir. Elimizde yazılı bir belge olmadığı için, yakın geçmişimizi tahmini tarihlerle tespit etmekteyiz.
İkinci Dünya Savaşı bitimine kadar tek partili sistemin iki dereceli seçimleriyle göreve gelen “seçilmişler”, atanmışlarla aynı memuriyet koşullarını paylaşmaktaydı. Buna rağmen Ünye Belediyesinde o dönem için oldukça nitelikli işler başarılmıştır. Özellikle çok partili sisteme geçiş yapılan 1944 – 53 tarihleri arasında iki dönem görev yapan Hüsrev Yürür hatırı sayılır hizmetlere imza atmıştır. İlk meydan düzenlemesi, acı su ve şehir şebeke suyunun isale edilmesi, Çamlık ve Asarkaya’nın Musa Güven katkısıyla ağaçlandırılması, 1938’de tesis edilen elektriğin 1947’de buharlı makineden dizel motora dönüştürülmesi gibi önemli hizmetler gerçekleştirilmiştir.
Belediyemiz tarihinde en uzun görevde bulunan Mithat Kısacıkoğlu, 1963 – 77 arası üç dönem görev yapmıştır. Belediye binası başta olmak üzere, Belediye Sineması, Çataltepe Suyu Şişeleme Tesisleri, yeni pazaryeri, kasaphane, Çamlık Motel ve Kanalizasyon çalışmaları bu dönemde gerçekleşti.
Cumhuriyet Dönemi Ünye Belediye Başkanları
Deli Ahmetzade Emin
Kahramanağazade Halit Barlas
Kelleroğluzade Hasan Fahri
Tokatlızade Hüseyin Hoca
Eminefendizade Rami Öztürk
Sabrizade Hüsrev Yürür CHP
Hamid’de Burhan Artur CHP
Borçkalı Şükrü Ellibeş CHP
Remzizade Muammer Tekin (1955 – 1960 ) CHP
Ali Kemalzade Sezai Alpaslan Hoca (1960 İhtilal dönemi.)
Talatzade Mithat Kısacıkoğlu ( 1963 – 1968 ) AP
M. Kısacıkoğlu ( 1968 – 1973 ) AP,
M. Kısacıkoğlu ( 1973 – 1977 ) MSP destekli bağımsız aday.
Emekli Memur Sait Savaş (1977 – 1980) CHP
İnşaat Mühendisi İsmail Cerrahoğlu (1984 – 1989 ) ANAP
Sami Soysal (1989 – 1992 ) DYP
Harita Mühendisi Osman Yurt (1992 – 1994 ) SHP
Ziraat Y. Mühendisi Necip Avcı (1994 – 1999 ) ANAP
Öğretmen Mehmet Türk (1999 – 2004 ) FP
Muhasebeci Ahmet Arpacıoğlu (2004 – 2009 ) AKP
A. Arpacıoğlu AKP (2009 – 2014)
Avukat Ahmet Çamyar AKP (2014 - 2019)
Kimyager Hüseyin Tavlı AKP (2019 - 2024)
Yerel Seçimler ve Beklentiler
Seçimler, demokrasilerin vazgeçilmez unsurudur. Rengârenk bayraklarla donatılmış caddeler, kalabalık meydanlar, araç konvoyları seçimlerde coşkunun ifadesidir. Ses ve çevre kirliliği yaratmak gibi olumsuzluklar taşısa da esas sorun resmi ve gayri resmi harcamaların boyutudur. Oysa aday tanıtımı için geçmiş dönemlerde etkili ve masrafsız girişimler yaşanmıştı. Tüm aday ve kadrolarının, basın (TV) önünde karşılıklı tartışma imkânı ne yazık ki bu seçimlerde de sağlanamamıştır.
Yerel yönetim birimlerine aday gösterilenlerin parti merkezlerinden ziyade seçmen kitlelerince belirlenmesine ağırlık verilmelidir. Aksi halde, seçmenin özgür iradesiyle seçilen tek kurum muhtarlık olacaktır.
Sonuç
Ünye’de artan nüfus nedeniyle yaşanan kentleşme, büyük ölçüde belediye hizmetleri bünyesinde gerçekleştirildi. Kırsal nüfusun Ünye’de yoğunlaşması, kentleşme yanında kentlileşme sorununu beraberinde getirdi.
Kentlileşmenin en temel göstergesi kültürel yatırımlardır.
Örneğin Ünye’de Osmanlı devrinde kurulan bir kütüphane mevcuttur.
Maarif salnamelerinde 1851 tarihinde tesis edilen Ünye Hacı Mehmed ağa Kütüphanesi’nin kuruluş tarihi ve yeri tarif edilmiştir. Sonraki yıllarda kütüphanenin akıbeti meçhuldür. Dün olduğu gibi bugün de Ünye’nin bir kütüphanesi ve Kültür Sarayı yoktur.
Sonuç olarak, Ünye’de başta kültürel yatırımlar olmak üzere, gelinen noktada eksikliklerimiz saymakla bitmez.
Ünye seçmeni, kentin tarihsel işlevini bilerek sandık başına gitmeli ve oy talep eden adaylar da bu doğrultuda göreve talip olmalıdır.
[27 Mart 2009 Ünye Kent Gazetesi’nde yayınlanan “Nasıl Bir Belediye İstiyoruz?” başlıklı yazımızdan güncelleştirilmiştir.]
ÜNYE TARİH ARAŞTIRMA GRUBU
Ahmet Kabayel - Ahmet Derya Varilci
