En son 2019 yılında gerçekleşti yerel seçimler…
Beş yıl aradan sonra yeniden yapılacak.
18 Gün kaldı…
Türkiye yerel yöneticilerini seçmek üzere yeniden sandık başına gidecek…
Üç haftadır yazıyorum: 31 Mart 2024 sonrası Türkiye’de ne değişecek?
Yazdıklarım fazla karamsar bulunmuş.
Aslında konuştuğum kişilerden edindiğim izlenimlerdi bunlar, tümüyle bana ait değildi.
Sokaktaki insandan medya organlarına, hepimiz seçimlere odaklandık...
Ne var ki vatandaş oy sandığına giderken kimi, nasıl seçecek?
Maalesef bilinmiyor.
Yerel seçimin diğer seçimlerden farkı da bilinmiyor…
Halkın kafası karışık!
Evet, yerel seçimler daha demokratik olmalı…
O nedenle muhtar seçimlerini örnek vermiştim.
Daha demokratik, daha dürüst demiştim muhtar seçimleri…
Madem bir seçime gidiyoruz, adı da mahalli (yerel) seçimler…
Soruna biraz daha yakından bakalım.
Türkiye’de Yerel Seçimler
Türkiye’de yerel seçimlerde 1963 yılına kadar çoğunluk sistemi uygulanıyordu. Gerek il genel meclisi, gerek belediye meclisi seçimleri, çoğunluk sistemine göre yapılıyordu.
Belediye başkanı ise, belediye meclisi tarafından kendi içinden ya da dışarıdan seçilme hakkına haiz olanlar arasından seçilirdi.
Yani belediye başkanını doğrudan halk seçmez, halkın seçtiği meclis üyeleri seçerdi.
1963 yılında kanunlarda bir dizi değişiklik yapıldı.
Köy Kanunu’ndan Mahalle Muhtar ve İhtiyar Heyetleri Teşkiline, Vilayet İdaresinden Belediye Kanunu’na kadar değişiklik yapılarak il genel meclisi ve belediye meclisi seçimleri için nispi temsil sistemi getirildi.
Nedir çoğunluk sistemi yahut nispi temsil sistemi?
Açıklaması internet sitelerinde mevcut, konuya devam edelim.
Seçim sisteminde bir değişiklik daha 12 Eylül 1980 Darbesi sonrasında yapıldı.
1984 yılında yeni bir kanun getirildi.
Bu Kanun, halen yürürlükte olan 18.1.1984 tarih ve 2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkındaki Kanun’dur.
Bu Kanun’a göre il genel meclisi ve belediye meclisi seçimleri yine nispi temsil sistemine göre yapılmakla birlikte; seçim çevreleri için bir baraj getirildi. Bundan böyle “kesme baraj” olarak adlandırılan %10 oranında bir baraj uygulanacaktı.
Bu uygulamalara paralel olarak son yıllarda mahalli idareler üzerinde “kayyum” uygulamaları, ödenek ve harcamaların tasarrufunda merkezi yönetimin yerel yönetimlerle çatıştığı bir dizi uygulama gündeme geldi.
Hali hazırda Türkiye’de belediye başkanlığı ve büyükşehir belediye başkanlığı seçimlerinde çoğunluk sistemi uygulanıyor. Buna karşılık belediye meclisleri ve il genel meclisleri seçimlerinde nispi temsil sistemi uygulanıyor. Belediye meclisleri ve il genel meclisleri seçimlerinde uygulanan %10’luk sistem, küçük partilerin aleyhine sonuç verirken, büyük partilerin lehine işlemektedir.
Sonuç olarak temsilde adaletsiz bir durum ortaya çıkmaktadır.
Yerel seçimler, vatandaşın kendi mahallesinde kendini temsil edecek olan yürütme organlarını doğrudan seçtiği bir sistemdir.
Dolayısıyla mahalli seçimlerin demokratik yanı ulusal seçimlerden daha ağır basar.
Çoğunluk sistemine göre iktidarı elinde bulunduran siyasi güçler, mahalli yönetimler üzerinde tahakküm yaratabilmektedir.
Örneğin, iktidardaki partiye oy vermemiş bir il yahut ilçedeki yerel organa merkezi yönetim her türlü yaptırımı reva görebilmektedir.
Böylece vatandaş seçimler karşısında “karamsar” olmakta, kimi seçeceği konusunda kararsız kalmaktadır.
Yerel Seçimlerde Kimler Nasıl Seçilir?
Türkiye'de yapılan yerel seçimlerle il ve ilçe belediye başkanları, büyükşehir belediye başkanı, belediye meclisi üyesi, il genel meclisi üyeleri, muhtarlar ve ihtiyar heyetleri belirleniyor.
Yerel seçim, bir bölgedeki il ve ilçe yönetimini seçmek için gerçekleştirilen seçimlerdir.
Kamu hizmetlerinin vatandaşa en yakın biçimde sağlanması ve idarede etkinlik ve verimliliğin sağlanmasında yerel yönetimler merkezi bir konuma sahiplerdir. Bu nedenle yerel demokrasinin gelişmesinde yerel seçimlerin önemi büyüktür.
Türkiye’de Anayasa'nın 67. maddesi yerel yönetimlerin ve karar organlarının seçimle işbaşına geldiklerini belirtir.
Anayasa seçimlerin ve halk oylamalarının serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı gözetim ve denetimi altında yapılmasını öngörür.
Yerel seçimler 5 yılda bir yapılır.
Yerel seçimlerde oy atılacak kişiler ise şunlar:
- Büyükşehir Belediye Başkanı
- İl Belediye Başkanı
- İlçe Belediye Başkanı
- Belde Belediye Başkanı
- Köy muhtarları ve ihtiyar heyeti üyeleri
- Mahalle muhtarları
- İl genel meclis ve belediye meclis üyeleri seçilir.
(Ordu İli gibi Büyükşehir statüsünde olan yerlerde köyler “mahalle” kapsamına alındığından “Köy muhtarları” yerine mahalle muhtarı seçimi yapılmaktadır.)
Diğer seçimlerde olduğu gibi bu seçimin de oy pusulası ve zarfları oldukça karmaşıktır. Seçmenler, öncelikle medya organları aracılığıyla oy pusulalarını tanımalı, sandık görevlileri pusula ve zarfları verirken seçmenlere açıklamada bulunmalıdır.
Yerel Seçimler Demokrasinin Olmazsa olmazıdır
Yerel seçimler ulusal seçimlerden daha demokratik olmalı, demiştik.
Adı üstünde yerel, yaşanan yere ait...
Yerel seçimlerin eskiden “icra organı” denilen yönetim organları, yerel yönetimlerde bölge insanının seçtiği kişilerden oluşur. Örneğin belediye başkanları yahut büyükşehir belediye başkanları doğrudan doğruya yöre insanının seçtiği yürütme organıdır.
Belediye meclisleri ve il genel meclisleri, yerel parlamento durumundadır, doğrudan halkın iradesini temsil eder. Halkın temsilcisi olan meclis üyeleri, vatandaşların ortak isteklerini karara dönüştürür ve uygulamanın denetlenmesini sağlar.
Seçilenler siyasal eğilimine bakmaksızın tüm halka hizmet vermek zorundadır.
Yerel seçimin dili ayrıştırıcı değil birleştirici olmalıdır, herkese hitap etmelidir.
Sırf bu nedenle başkan adayları bir araya gelip, halkın huzurunda birbirleriyle tartışabilmelidir.
Bir zamanlar Ünye’de yapılabilmişti…
Belediye başkan adayları kameralar önünde bir araya gelip medeni bir şekilde tartışmışlardı.
Bugün neden böyle bir oturum yapılamıyor, hiç düşündünüz mü?