Bu Ünye’den Nazım Geçti

Nazim Hikmet’in 1921 yilinda

vapurla Batum’a giderken

Ünye’ye indigine dair bir bilgi.

Vardi. Arastirdik ve bilgilerin

dogru oldugu kanaatine vardik.

Alman bandirali Kornilov vapuru

1921 Agustos’da Ünye açiklarina

demirler.  Nazim Hikmet yaninda  

iki kisiyle Ünye’de yük indiren

vapurdan inip sehri gezerler.

Tarih Ögretmeni Aynur Tan Dördüncü Ünye Kurultayi’nda bir açiklama yaparak Ünye tarihinde bir bilinmeyeni dile getirmesi heyecan yaratmisti. Bu Nazim Hikmet’in “Batum’a giderken Ünye’ye ugradigi” bilgisi idi.

Konunun, eski Ünye Belediye Baskanlarindan rahmetli Hüsrev Yürür’le vefatindan önce  yaptigim konusmalarin birinde bahsettigi bir konuyla, bire bir örtüstügünü gördüm. 

 Hüsrev Bey’in bana anlattiklari birden güncellik kazandi ve yaptigim ses kayitlarini tekrar dinledim.

Özellikle Hüsrev Bey’in, babasi Sabri Bey’den naklen aktardiklari Ünye’ye ugrayan gemiler konusunda bir belge niteligindedir.

Hüsrev Bey’in babasi Sabri Bey, Ünye’ye gelip yük ve yolcu indiren gemileri takip eden Osmanlinin Seyr-ü Sefain’in (Bugünkü Deniz Yollari) acentesi idi. Sabri Bey, o yillarda hem bu acentenin resmi görevlisi ve ayni zamanda ileride Kuvayi Milliye’nin çekirdegini olusturacak olan Milis kuvvetleri Ünye taburu komutani idi. Karadan ve denizden her türlü insan trafigini takip etmekte idi. Gelen gemilerle birlikte bazen sivil, bazen asker, önemli kisilerin karaya indikleri, görevlilerce agirlandigi ve çevreyi gezdirdikleri Sayin Hüsrev Yürür tarafindan da aktarilmistir.

Nazim Hikmet Ünye’ye geldi mi?

Nazim Hikmet’in  yazar Vala Nureddin’le çiktigi Batum yolculugunda Ünye’ye geldikleri, Ünye’de durduklari ve gezdirildikleri hakkinda Aynur Hanim’in da benzer açiklamada bulunmasi bizi tetikledi ve bu bilgileri düzenleyerek yayinlamaya karar verdik. Nazim Hikmet ve Vala Nureddin, Batum’ a geçtiklerinde tarih 30 Eylül 1921’dir. Nazim 19 yasindadir.

Nazim’in diger yurtdisina çikislari, 1926’da Izmir üzerinden gemiyle Istanbul’a, buradan Bulgaristan - Romanya üzerinden Moskova’ya, Temmuz 1951’de ise akrabasi, yazar Refik Erduran yardimiyla Romanya’ya kaçirilmis ve bir daha Türkiye’ye dönmemistir.

Istanbul’un isgal edildigi yillarda Nazim 1921’in ilk günü henüz 18 yasindayken dört sairle birlikte Anadolu’ya geçer.  Faruk Nafiz Çamlibel, Yusuf Ziya Ortaç, Nâzim Hikmet ve Vâlâ Nureddin.

Sirkeci'den kalkan Yeni Dünya vapuru ile Inebolu’ya inerler.  Ankara’ya gitmek amaciyla izin beklerken Vala Nurettin Inebolu’dan kendilerini Ankara’ya götürecek olan treni beklemeden bes alti kisilik bir grupla Ankara’ya dogru yola çikarlar. “Istanbul’dan Mustafa Kemal’e iltihak etmek üzere kaçmis bir grup eski subayla beraber üç gün üç gece hep yürümüslerdir. ” (Rady Fish, “Nazim’in Çilesi”, Ararat yay. 1969, s. 167)

Nazim Hikmet Kimdir?

20 Kasim1901 dogumlu olan Nazim Hikmet, nüfusa 15 Ocak 1902 olarak kaydedilir. Adini, valiliklerde bulunmus dedesi,  Nazim Pasa’dan alir. Nazim Pasa, devsirme bir Leh’tir (Polonyali). Babasi Disisleri’nde memur, annesi dilci, egitimci Enver Pasa’nin kizi Celile Hanim’dir. Dedesi sairdir. Annesi piyanist, ressamdir ve Fransizca konusur.

Nazim Milli Mücadeleye çagiran siirler yazmakla görevlendirilir. Yazdigi siirin yankilari büyük olur. Nazim ile Vala Nurettin’i Meclis'e çagirilarak Mustafa Kemal’e takdim edilir. Vâlâ Nureddin söyle aktarir:

'Mustafa Kemal: Size tavsiye ederim, gayeli siirler yaziniz, dedi. (Vala Nureddin, “Bu Dünyadan Nazim Geçti”, Istanbul, 1999)

.

Misafir Nazim Hikmet mi?

1921 yili yaz sonunda Zonguldak’tan hareket eden Alman bandirali Kornilov vapuru 1921 Agustos’unda Ünye açiklarina demirlemistir

Yazar Aynur Tan verdigi bilgilerde, Vala Nurettin’in yaninda isimlerini söylemeyen iki kisiyle Ünye’de yük indirmek için duran vapurdan inip sehri gezdiklerini söylemektedir. Tan, bu ismini söylemek istemeyen iki kisiden birinin Nazim Hikmet olabilecegini ifade etmistir.

 Vefatindan önce anilarini kayit altina aldigim Ünye belediye eski baskani ve CHP Ordu eski milletvekili rahmetli Hüsrev Yürür, anilarinin babasini anlattigi bölümlerinde benzer seyler nakletmistir..

Hüsrev Bey’in babasi Sabri Bey o yillarda Ünye Milis Taburu komutanidir. Bir Çerkez Prensinin damadi olmasi nedeniyle elindeki Çerkez kuvvetleri ile adeta kus uçurtmamakta, kaymakam yetkilerini kullanmaktadir. Ayni zamanda Karadeniz Seyr-ü Sefain Dairesi’nin Ünye temsilcisidir. Gelip geçen hatirli kisiler Sabri Bey’in bugün hala duran tas konaginda misafir edilmektedir.

Nazim Hikmet Vala Nurettin ile birlikte Ünye’de yük indiren vapurdan karaya çikmissa bundan ilk bilgi sahibi olacak olan da Sabri Bey’dir. O karisik günlerde, Yunan, Rus, Ingiliz casuslari ve gizli servislerine ait bir takim insanlarin ortalikta cirit attigi günlerde bir Rus vapurundan Ünye’de karaya çikacak olan kisilerden Sabri Bey’in haberdar olmamasi mümkün degildir. Milislerden habersiz Ünye’de kus bile uçmamaktadir. Ruslarin Karadeniz limanlarina yapacaklari Rum mülteci çikartmasina karsi herkes teyakkuz halindedir.

Gelen Nazim Hikmet’ti

Hüsrev Bey bize babasi ile ilgili anlattigi bölümlerde sunlari aktarmistir:

“Dedem (annesinin babasi) Termeli Ahmet Bey Terme’de Reji Müdürüdür  (Tekel Müdürü). Babami Ünye milis taburu komutani yaptilar, emrinde dedemim Çerkez olmasindan dolayi Terme’deki Çerkez atli kuvveti (Kuvayi Seyyare) vardi. Ünye’de her sey babamdan sorulurdu. Atlilar Terme’den gece gelirler yamçilarini sererek simdiki tas evimizin bahçesinde yatarlardi.  Babam onlara Cumhuriyet meydanina siperler kazdirirdi.

Evimizde birçok insan konaklardi. Rusya’dan kaçanlar. Istanbul’un isgalinden kaçanlar. Ben çocuktum gelenlerin kim olduklarini tam bilmiyordum. Babama her gün birilerini getirirlerdi. Casuslar, Rum ve Ermeni eskiyalari. Rus ve Gürcü Generalleri, Ingiliz Subaylar.

Yillar sonra otuzlu yillarda acenteyi devraldigimda eski evraklari düzenlerken babam anlatirdi. “Bu acenteden kimler geldi kimler geçti? Rus generalleri, Ingiliz ve Fransiz subaylari, Topal Osman Aga ve milisleri Trabzon’a giden vapurlar su ve yiyecek için Ünye’de mola verirlerdi.  Bir gün tuz vapurundan karaya çikan üç kisiyi bana getirdiler, “Trabzon’a gidiyoruz, oradan Kazim Karabekir’e gidecegiz, ögretmeniz” dediler. Çok tedirgin bir halleri vardi, inanmadim, Rum mülteci zannettim. Isimlerini sordum. Yillar sonra ögrendim ki önemli bir yazarmis. Birinin gözleri masmavi idi. Çok gençtiler. Ankara’dan geldiklerini söylediler. Onlari eve götürdüm, bahçede silahli atlilari gördüklerinde çok sasirmislardi yemek yedik ve sohbet ettik yanlarina sepetlerde meyve vererek aksama hareket edecek vapura yolcu ettik. Yillar sonra bunlardan birinin Vala Nurettin, birinin de Nazim Hikmet oldugunu ögrendim.”

Nazim ve arkadaslari bu esnada “kaçak” degildir. Kanunla aralarinda herhangi bir sorun yoktu, kaçak degildiler, ancak ülkenin içinde bulundugu nazik durum nedeniyle tedirgindirler. Daha sonra geldikleri vapurla seyahatlerine devam ederler.

Nazim Hikmet’le ilgili Ünye’ye ait bilgiler bu kadardir. Anilarinda bu konudan hiç bahsetmemistir..

(Bu Ünye’den Nazim Geçti, Yasar Karaduman-Ahmet Derya Varilci)