Tekkiraz Yağbasan Evliyası Melik Yağıbasan ve Oymak Beyi Yakup Hasan’ın Türbesi

Yasar KARADUMAN

Türklerin Malazgirt’le baslayan Anadolu’ya gelisi iki yüz sene devam etmistir. Ünye ve yöresine, parça parça gelerek yerlesmislerdir. Yerlestikleri yerlere bey boy ve oymaklarinin veya buralarda sehit olan komutanlarinin adlarini verdiler..

 Malazgirt’ten savasindan Sivas’a, oradan gelip Niksar’i baskent yapan ve Ünye Niksar yolu ile sahile inerek Samsun’dan Ordu’ya kadar olan bölgeyi hâkimiyeti altina alan Oguzlarin Danismetli Beyligi’nin kurucusu Danisment Gazi 1106 yilinda ölünce,  yerine oglu Emir Melik Gazi geçti. Türkler Melik Gazi döneminde Akkus üzerinden Ünye’’ye indiler. Melik Gazi 1142 de vefat edince yerine önce büyük oglu Melik Muhammed sonra Yagibasan Bey, beyligin basina geçti.  

Yagibasan Bey Kimdir.

“Yagi” düsman demektir, basan da bildigimiz basmaktan gelir. Yani düsmana saldiran anlamindadir. Nizamettin Yagibasan Danismet Gazinin torunu Melik Gazinin ogludur..

Melik Gazi’nin vefatindan sonraki taht karmasasinda Canik Bölgesi  Bizans hâkimiyetine geçmisti. Yagibasan Bey, elden çikan sahil bölgesini geri almak için 1157 yilinda Niksar’dan, Akkus yoluyla Ünye’ye indi ve Ünye’den, Samsun’a kadar olan bölgeyi  ele geçirdi.

Melik Gazi'nin vefatindan sonra, 1134 yilinda, yerine dört oglundan en büyügü olan oglu Mehmed, Beyligin basina geçti 1146 senesine kadar saltanat sürdü. Melik Mehmed, Sivas’i bassehir yapti. Vefat edince yerine kardesi Zünnun geçti. Ancak diger kardesi Nizameddin Yagibasan, Zinnun’u tanimadi ve kendi melikligini ilan etti. Duruma hakim olan Yagibasan, 1146’dan 1164 senesine kadar hüküm sürdü ve 1164 senesinde Kayseri’de vefat etti.

Tekkiraz Yagbasan Evliyasi

Oymak Beyi Yakup Hasan ‘in Mezari

Türklerin Malazgirt’le baslayan Anadolu’ya gelisi iki yüz sene devam etmistir. Ünye ve yöresine, parça parça gelerek yerlesmislerdir. Yerlestikleri yerlere bey boy ve oymaklarinin veya  savaslarda buralarda sehit olan bey ve komutanlarinin adlarini verdiler.. Bu isimlerden bir kismi günümüze kadar gelmistir.

Halk arasindaki bir inanisa göre, Tekkiraz’in Yagbasan köyünde irmak kenarinda düz bir alanda bulunan mezar Yagbasan Evliyasi olarak bilinir. Bazen de karistirilarak Yagbasan Nizamettin Bey’in mezari sanilir. Oysa Yagbasan Nizamettin beyin mezari Niksar’dadir. Buradaki mezar Yagbasan Nizamettin Beyin komutani oymak beyi Yakup Hasan Bey’dir. Mezarin bulundugu bu düzlükte bundan 900 yüzyil önce Danismetlilerle yerli Rumlar arasinda bir savas geçmistir. Nizamettin Yagibasan komutasindaki bir ordu Ünye ve çevresini fethetmek için Niksar’dan yola çikmis ve ordunun burada konakladigi bir sirada bir düsman kolunun baskinina ugramistir.. Komutan Yakup Hasan Beyin bu savasta kolu omzundan kesilmis yere düsmüstür, bu olay nedeni ile buraya  “El Tepesi” denilmistir. Buranin bir adi da  “El Tepesi” dir.

Komutan Yakup Hasan diger eliyle kilici yere düsen elden alir ve kolunu kesen düsmanin kafasini keser. Fakat arkadan gelen düsman askerleri Yakup Hasan Bey’i sehit ederler ve buraya gömülür.

Mezari sik sik ziyaret edilir. Köye, Nizamettin Yagbasan’in ordusunun konaklamasindan dolayi “Yagbasan” köyü adi verilir. Zamanla Yakup Hasan adi unutulur, mezar Yagbasan Evliyasi olarak anilir ve Yagbasan Bey’in mezari ile karistirilir.  Oysa Danismentli Beyligi Beyi Melik Nizamettin Yagibasan’in mezari Niksar’dadir. Nizamettin Yagbasan’in Anadolu’nun birçok yerinde ve özellikle Karadeniz’de birçok yerde adini tasiyan köy ova ve tepe bulunmaktadir.

Çepni Oymaklari

Türklerin Müslüman olmadan önceki dinleri Samanizm’di son Türk boylari  Malazgirt savasindan 200 yil önce Müslümanliga geçmislerdi.. Samanizm’in bazi ögretileri Islam dinine yakindi. Bu Islam’a geçmelerinde önemli rol oynadi. Türkler altinci yüzyildan sonra Müslümanlikla tanistilar. Hemen hepsi bir gecede Müslüman olmadi. Yüzyillar sürdü.

Birçok Türk boylari direndiler. Bugün Müslüman olmayan birçok Türk devletleri vardir. Moldovya'daki Gagauz (Gökoguz) Türkleri Hiristiyan'dir. Orta Asya'daki Yakut Türkleri halen Samanizm dinindendirler. Hazar Türklerinin kalintilari olan Karaim Türkleri Litvanya'da yasarlar, Yahudi'dirler. Ama hepsi Türk'tür ve Türkçe konusurlar.

Danismentlilerin tarih sahnesinden çekilmesinden sonra Haciemiroglu Beyligi adi altinda Çepniler sahneye çiktilar. Aslinda Danismenliler de bir Çepni boyudur, hepsi birbirinin içinden çikmis boylardir.  Dânismendli Beyligi yikildiktan sonra topraklari Taceddinogullari ve  Haciemirogullari Beyligi arasinda paylasilmistir. Emiroglu Beyligi Giresun’dan Termeye kadar olan sahil seridinde bazen Mesudiye Baskent olarak, Taceddinogullari ise Termeden Sinop’a kadar olan bölgeye hakimdiler.

Son olarak 1427 de Emirogullari, 1428'de de Taceddinogullari Beyligi Osmanlilara baglanir.

Osmanlilar bir bölgeyi fethetttiklerinde, bir nevi kadastrosu demek olan tahririni yaptiriyorlardi. Ordu yöresi de 1427’de ilhak edilince yazdirilmisti. Ancak bu defterler henüz ele geçmemistir.

Konuyu tekrar toparlarsak, ordusuyla fetih için sahile inen Melik Gazi, Danismet Beyliginin kurucusu  Oguz Han’in oglu Günhan’in çocuklarindan Çepni’nin soyundan Ahmet Gazi Bey’in ogludur. Yagibasan Nizamettin Bey de Melik Gazinin ogludur.

Yapilan arastirmalarda evliya olarak bilinen bu tür yerlerdeki kisilerin genellikle bölgeyi fetheden, birçok köyün temelini atan ve zamanla efsanelesen Türk boylarinin oymak beyleri oldugu ortaya çikmistir. Oymak beyleri ayni zamanda bir dini liderdir, oymaginin din büyügüdür, bir yerde imamidir, alperendir.  O nedenle bunlar sehit düstügünde evliya derecesinde saygi görür ve mezarlari ziyaret yeri haline gelir.

Tekkiraz’in Yagbasan köyündeki Yagbasan Evliyasi dedikleri Oymak Bey’i Yakup Hasan Bey’in mezari da sehit edilisinden dokuz yüzyil sonra bile halen ziyaret edilmektedir.

Tekkiraz  Belediye eski  Baskani Necdet Yilmaz bu dini ziyaret yerini düzenlettirmis, Yakup Hasan Bey’in  mezari kapali bir yerde koruma altina alinmis çevresine oturma yerleri  yapilmistir. Irmak kenarinda ulu çinarlarin gölgesinde Oymak Bey’i Yakup Hasan Bey,in mezari civarda bilinmekte  ve sikça ziyaret edilmektedir.

(Yasar KARADUMAN, Melik Gazi ve Yagbasan Bey)

Yararlanilan eserler:

Aptülkadir Özaydin (Danismentliler

Kaynaklar: Prof: Dr.Necati Demir (Danismet Gazinin Sehadeti)

Bahaattin Yediyildiz , (Ordu tarihinden izler)

Esra Dogan (Samsun Arastirmalari)