5 Mayisi 6 Mayisa baglayan geceye Hidirellez denir, Hidirellez, Türklerin Islamiyet’i kabul etmelerinden önce de kutladiklari önemli bir gündü. Bu kutlamalar Islamiyet’in kabul edilisinden sonra Islami motiflerle zenginleserek Türk kültüründeki yerini almistir. Hidirellez günlerindeki geleneklerden bir kismi Islam dininin esaslarina uymaz.
Hizir ile Ilyas kimdir?
Hizir, Hidir yahut Hadir Arapça bir kelimedir doganin yesilligi anlamina gelir, bugün peygamber sanilan Hizir ve Ilyas'in bulustugu gün olarak kabul edilir..Hizir'in dolastigi yerde yesillikler çikar ve çiçeklerle bezenir, halk bu gün kirlara çikar bayram eder. Her yil 5 Mayis'ta, Hizir ile Ilyas Peygamberin bulusmasi Hidrellez adini almistir.
Kimilerine göre peygamber, kimilerine göre evliya kabul edilen Hizir'in gerçekte yasayip yasamadigi bilinmemektedir, halk Hizir'in görünmez olduguna, her an her yerde olabilecegine, ne zaman birisinin basi sikissa, Hizir'in yetisip yardim edecegine inanir.
Hizir'in gezdigi her yere bolluk ve bereket gelir, “Hizir eli degmis”, “Hizir ugramis” derler. Halk Hizir'a darda kalanlara yardimci olma ve dilekleri gerçeklestirme misyonu yüklemistir..
Bu anlamda bazi yörelerde bir gün önce gül dallarina kirmizi bezler baglanir, gül dibine genç kizlar yüzük koyar, cüzdan koyarlar, bebek çizerler, ev yaparlar, çocugu olmayanlar gül dalina salincak kurar ve içine yapma bebek koyarlar. Hizir'in gülü çok sevdigi söylenir.
Hizir Ugrayacaktir
5 Mayista ev erkenden temizlenir, bir odaya seccade serilir, masa donatilir, herkes ögle ezanina yakin evin kapisini, penceresini açip disari çikar, Hizir ugrayacaktir, aksamdan yiyecek ambarlarinin, torbalarin keselerin cüzdanlarin agizlari açik birakilir.
Hidrellez efsanesine pek çok yerde rastlamak mümkündür. Ölümsüz sayilan Hizir ve Ilyas'in bu gün bulusacak olmasi Hidirellez kutlamalarinin temelini olusturur, her yil bir su kenarinda deniz, göl, dere veya bir irmak, bir rivayete göre de bir gül agacinin dibinde bulusurlar.
Bu inanç günümüzde Anadolu'nun disinda Azerbaycan, Kirim, Balkanlar ve Orta Asya'da da yasamaktadir.
Bu gün Hiristiyanlarca da kutsal kabul edilir ve Ortodokslarda “Aya Yorgi”, Katoliklerde “Aziz Georgius” Süryaniler'de “Circis” günü de bu güne rastlar ve kutlanir.
Dini Kaynaklarda Hizir
“Hizir inanci, Hiristiyanlik, Yahudilik, Samanizm ve Eski Yunan dinlerinde de vardir.. Hidrellez hakkinda Islami kaynakta bir bilgiye rastlanmaz. Hizir sularda, Ilyas karada dolasir. Içtigi hayat suyuyla Hizir; ölüleri diriltebilecek, kopan bir organi eski haline getirebilecek daha pek çok is yapabilecek bir özellik kazanmistir.
Hizir'in firtinada kalmis gemileri kurtarma gibi inançlar yüzünden Hizir-Ilyas makamlari, nehir, göl, irmak ve su kenarindadir.
Hizir, ebediyen genç kalarak degisik yerlerde zuhur eder. Ilyas ile Hizir'in hayatta olduklari ve Hizir'in kendini yardima çagirana göründügü inanci yaygindir.
Hidirellez'in Mezopotamya ile Anadolu kültürlerine ait oldugumu söyleyenlerin yani sira Islamiyet öncesi Orta Asya Türk kültür ve inançlarina ait oldugunu iddia edenler de bulunuyor.
Hidirellez ilk çaglardan itibaren Mezopotamya, Anadolu, Iran, Balkanlar ve hatta bütün Dogu Akdeniz ülkelerinde bahar ya da yazin gelisiyle sevinci belli eden bir inanis olarak gözlemleniyor.
Osmanlida Hidirellez
Hidrellez kutlamalari, Osmanlilarda da çok yaygindi. Kutlama adet, gelenek ve bunlara ait inançlar arasinda Osmanli'da da devam eden atesin üzerinden atlama, atesin külünü hastanin alnina sürme gibi sifa bulmak ve nazardan korunmak için çesitli adetler sergilenir.
Hristiyanlarin Isa'nin dirildigi günü kutladiklari bayram, Hidrellez ile ayni gün kutlanir.
Hizir, daha çok çaresiz kalindiginda yardima çagrilan ve muhakkak gelecegine inanilan, sonsuz güce sahip biridir, ugradigi yerlere bolluk, bereket, zenginlik getirir, dertlere derman, hastalara sifa verir, bitkilerin yesermesini, hayvanlarin üremesini saglar, insanlarin sanslarinin açilmasina yardim eder.
Islâm dünyasinin her yerinde kutlanmaz kutlandigi yerlerde de adi, tarihi ve kutlama sekli degisiktir..
Türkler Anadolu’ya geldiklerinde ayni tarih ve günde Anadolu da Hristiyanlar Aziz Yorgi - Aya Yorgi ya da Yesil Yorgi adi altinda bir bayram kutlamakta idiler, Hidirellez Aziz Yorgi ve Hizir- Ilyas kültürünün iç içe girmesinin bir sonucu olarak kutlanmaya baslanmistir.
Hidirellez’in Müslümanlarca Hizir ve Hiristiyanlarca Aziz Yorgi adina kutlanmasina ragmen dinlerle bir ilgisi yoktur, bu bayramin kökeni Islâm ve Hiristiyanlik öncesi Anadolu ve Mezopotamya kültürlerine dayanmaktadir..
Islamla bir ilgisi yoktur.
Islamiyette Hidirellez diye bir gün yoktur.
Hidirellez bir bahar kutlamasidir.
Hidirellez’de Islâm'la çelisen ve din ile ilgisi olmayan inançlara rastlanmaktadir.
Hidirellez günü yapilan agaçlara bez baglamak, mum yakmak ya da kagitlara dilekler yazip denize atmak uygulamalarini Islamiyet yasaklar, bunlari yaparak dileklerinin yerine gelecegine inanan kisi Islamin izin vermedigi bir seyi yapmis olur. Atesin üzerinden atlamak da buna dahildir, bu tür inanislara Islam dini izin vermez.
Tanri ölümsüzlügü
Hiç kimseye vermemistir
Hidrellez anlayisinda Islâm'in disinda mitolojik ve Türklerin ilk dinleri olan Samanist kalintilar bulunan, Islâmda izin verilmeyen seyler vardir.
Dilekler yalnizca Allah'tan dilenir, ona yalvarilir, ondan istenir, evliyadan, yatirdan, hacidan, hocadan Hizir’dan mezardan, agaçtan, çiçekten dilek dilemek günahtir.
Onun disinda bahar geldi, yaz geldi etraf yesillendi diye bayram yapmak, kirlara çikmak, eglenmek, günah ve yasak degildir.
Hidirelllez hiçbir dini motifi olmayan bütün insanligin binlerce yildir kutladigi bir doga bayramidir.
Kaynaklar:
Mehmet Naci: Hidirellez Bayrami
Hüseyin Gürtunca: "Hizir ve Ilyas'in bulustuklari gün"
Islam Ansiklopedisi, alinti yapilmistir
