Mahkemelerce verilen kararlarda kim zaman yanlışlık yapılmış olabilir. Bu yanlışlıkların bir kısmı hüküm kesinleşmeden anlaşılır; bir kısmı ise hüküm kesinleştikten sonra, hatta infaz gerçekleştikten sonra anlaşılabilir.
Kural olarak mahkeme kararlarına istinaf veya temyiz incelemesinden geçerek ya da geçmeksizin kesinleştikten sonra bir daha el sürülmesi mümkün değildir. Ancak yargılamanın yenilenmesi (muhakemenin iadesi) bunun istisnasını oluşturur. Yargılamanın yenilenmesi, kesinleşmiş mahkeme kararına karşı öngörülen olağanüstü bir kanun yoludur. Bu yolla hükmün kesinleşmesinden sonra anlaşılan adli hataların düzeltilmesi sağlanır.
Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) 311 ve devamı maddelerinde düzenlenen yargılamanın yenilenmesi kanun yolu, sınırlı sayıda düzenlenmiş nedenlere dayanarak adli yargılamanın hatalarının düzeltilmesine imkan verir.
Yargılamanın yenilenmesinin konusu, olay yargılaması yapan ilk derece mahkemesi ve bölge adliye mahkemesinin sanığın suçluluğu, suçsuzluğu, ceza ve/veya güvenlik tedbirlerine ilişkin hüküm niteliğindeki son kararlarıdır. Bu yolla, gerçeğin araştırılması ve böylece toplumun ve sanığın menfaatinin korunması amaçlanmaktadır.
*
Yargılamanın yenilenmesi istek üzerine olur. Yargılamanın yenilenmesini hükümlü, hükümlü ölmüşse eşi, üst soyu ile alt soyu, kardeşleri ve Cumhuriyet savcısı isteyebilir.
Beraat eden bir sanık kendi aleyhine yargılamanın yenilenmesini isteyemez. Ancak Cumhuriyet savcısı hem lehte hem aleyhte yenileme talebinde bulunabilir.
Hükmün infaz edilmiş olması veya hükümlünün ölümü yargılamanın yenilenmesi istemine engel olmaz. Bu durumda ölenin eşi, üst soyu, altsoyu, kardeşleri yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilir. Bu kişilerin yokluğu halinde, Adalet Bakanı da yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilir.
Yenileme talebi hükmü veren mahkemeye yapılır. Talep yazılı şekilde olmalıdır. Yenileme nedeni ve bu konudaki deliller, dilekçede gösterilmelidir.
*
Hükümlünün lehine yargılamanın yenilenmesi sebepleri şunlardır:
- Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliğinin anlaşılması
- Yemin verilerek dinlenmiş bir tanık veya bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde hükümlü aleyhine kasıt veya ihmal ile gerçek dışı tanıklıkta bulunduğunun veya oy verdiğinin anlaşılması
- Hükme katılmış hakimlerden birinin, hükümlünün neden olduğu kusur dışında, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkumiyetini gerektirecek biçimde görevlerini yapmada kusur ettiğinin anlaşılması
- Ceza hükmü hukuk muhakemesinin bir hükme dayandırılmış olup da bu hüküm kesinleşmiş diğer bir hüküm ile ortadan kaldırılmış ise
- Yeni olaylar ve yeni deliller ortaya konulup da bunlar yalnız başına veya önceden sunulan delillerle birlikte göz önüne alındıklarında sanığın beraatini veya daha hafif bir cezayı içeren kanun hükmünün uygulanması ile mahkum edilmesini gerektirecek nitelikte ise
- Ceza hükmünün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlali suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi durumu
*
Hükümlü aleyhine yargılamanın yenilenmesi sebepleri şunlardır:
- Duruşmada sanığın veya hükümlünün lehine ileri sürülen ve hükme etkili olan bir belgenin sahteliğinin anlaşılması
- Hükme katılmış hakimlerden biri, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkumiyetini gerektirecek nitelikte olarak görevlerini yapmada sanık veya hükümlü lehine kusur etmiş ise
- Sanık beraat ettikten sonra suçla ilgili olarak hakim önünde güvenilebilir nitelikte ikrarda bulunmuşsa
*
Yargılamanın yenilenmesi hususunda mahkeme, önce usulden sonra esastan davanın kabule değer olup olmadığına karar verir. Yargılamanın yenilenmesinin kabule değer olup olmadığına ilişkin karar, duruşma yapılmaksızın verilir.
Yargılamanın yenilenmesi istemi hükmün infazını ertelemez. Ancak mahkeme, infazın geri bırakılmasına veya durdurulmasına karar verebilir.
