Ünye Idare Heyeti Azasindan Seyit Dönmez’in CHP Istanbul Mebusu ve Giresun Müfettisine verdigi, onun da CHP Genel Sekreterligine yazdigi 23/7/1940 tarihli Ünye’deki Tasnak Faaliyetleri konulu yazi çok dikkat çekicidir. Yakin Tarihimizin bir devrine dönük bilgiler içermesi nedeniyle asli iki sayfa ve Osmanli Türkçesiyle kaleme alinmis bu yaziyi sizlerle paylasiyorum:
“Tasnakyan Ermeni Komitesi’nin Ünye mümessili olduklari hükümetçe tespit edildiginden kursuna dizilmek suretiyle idam edilen komitecilerden Ünyeli Ermeni Neftor Mutafyan’in oglu olup tehcir sirasinda yasi küçük olmasi hasebiyle anasiyla Iç Anadolu’ya sevk edilen ve fakat orada vatandaslarin hüsnü beyanatindan ve hüsnü muhafazasindan bil istifade hayatlarini kurtaran ve ahiren Istanbul Fransiz Robert Kolejinden mezun olarak Istanbul’a yerlesmis bulunan, Artin Mutafyan’in milli Hatay davamiz sirasinda mühim bir is için Suriye’ye gidecegini Ünye’de bulunan dayisi Agop Öksüzyan’a yazdigi mektuptan ögrenerek vatan içinde hain oldugunu zan ve tahmin ettigim bu mühim vazifeyi derhal o zamanki Ünye Kaymakami Bay Feridun Çayir’a mahrem olarak ihbar eyleyerek icab eden makamatin hemen haberdar edilmesini rica etmistim. Benim bu mühim ihbarimin mahremiyeti hüsnü muhafaza edilmeyerek tahrirat kaleminden aid olanlara ifsa edildiginden gerek bu adamla ve gerekse bunlarin taraftarlari bas taci olarak bana sagir oldular. Artin Mutafyan’in dayisi olan Agop Öksüzyan bu hadiseyi müteakip Istanbul’a nakl ederek yegeni Artin Mutafyan ile belki de Suriyeli biri Arap digeri de bir Ermeni tarafindan suret-i mahsusada teskil edilmis olan büyük bir sirketin Istanbul mümessilligini deruhte etmislerdi. Mümessilligini yaptiklari bu sirketin büyük mafyasi da gümrük ve döviz kaçakçiligi yapmakta olduklari hükümetçe anlasildigindan sirketin Istanbul’daki asil hissedari olan Ermeni, Türkiye’den firar etmisti. Artin Mutafyan ve dayisi bu vakia Istanbul’da Ohannis Çakiryan, Agob Öksüzyan ve Artin Mutafuyan Sirketi namiyla bir sirket tesis ederek muvazaali bir surette sahte nam ile yine eski Suriyeli sirketin gizlice Türkiye mümessilligini idame ettirmektedirler. Bunlar Suriye’deki Sirketten kendi namlarina çuval, çay, kahve ve kök getirttirmekte iseler de yine bu iste de üzerlerine çok mühim bir rol almis olmalidirlar ki (Samsunda tüccardan Numanyanzade Cemaleddin’e siparis üzerine bir miktar çuval balyasi getirmisler ve fakat sonra mal bedelinde çok ufak bir kismi çuvalin asil ihraç mensei olan Hindistana degil Misirda kendilerinin gösterdikleri bir nama Merkez Bankasiyla çikar yazilarak bedelin mühim…elden Bay Cemaleddin’in almis olduklarini ögrendim) Aradaki kendilerine elden aldiklari bu mühim para.. Türkiye’de herhangi bir müfsidi hainane ugrunda Türkiye’de sarf edilip edilmedigi de celbi nazardir. Yukarida arz ettigim ihbar hadisesinin ifsaatindan dolayi tahrirat kalemindeki memurlar arasinda yekdigerini Dâhiliye Vekâletine ihbar ederek bu hususta bir de tahkikat yapilmis oldugunu duydum. Iste bu Artin Mutafyan ve Agob Öksüzyan Ünye’deki Findik tüccari Sükrü Yanioglu namindaki adamlari (Burada Ünye Ticaret Odasindan ve Maliyesinden Haci Ibrahim oglu Ali Riza ve Haci Ibrahim oglu Remzi ve Sükrü Yanioglu gibi üç muhtelif namlarda bir müfsidi mahsusa ile kayitlidir) ve Istanbul’a bol para sarf etmek suretiyle zaman zaman sahsima olan intikamlarini almaya çalismaktadirlar. Bazi devlet memurlarinin da istirakiyle terbiye edilen son tevkifatimiz hadisesi iste bu sebekenin para kuvvetiyle elde ettigi muvaffakiyetlerindendir. Bu vaziyet karsisinda hayatimdan dahi endise etmekte oldugumu arz ederim. Derin saygilarimla”. Maruz Sirketin Adresi: O.Çakar, A.Öksüzyan ve A.Mutafyan Balik Pazari Maksudiye Han No.21/22 Istanbul. Imza Seyit Dönmez
Ünye’deki Tasnak Faaliyetleri ile alakali bu mektubu kaleme alan Seyit Ali Dönmez 1937’de Ünye Halkevi Baskanligi, 1937-1940 yillari arasi Ünye Ticaret ve Sanayi Odasi Yönetim Kurulu Baskanligi görevlerinde bulunmustur. Ahmet Feridun Çayiroglu ise 1933-1936 yillari arasinda Ünye’de kaymakamlik yapmistir. Ünye’den sonra Konya Vali Muavinligine atanmistir. Yukarida verilen mektubun nasil neticelendigi konusunda henüz belgesel bir malumat sahibi degiliz. Ancak Osmanlidan Cumhuriyete Ünye’de Ermeni Tasnak Komitecilerinin varligi ve faaliyetleri devletçe bilinen ve yakindan takip edilen bir mevzu idi. Anlasilan o ki Cumhuriyet Türkiye’sinde Ünye’de bu komitenin bir süre daha faaliyetlerini sürdürme çabasi içinde oldugu görünüyor. Ulasilacak baskaca vesikalar isiginda yakin geçmisimizin bir devrine dair derin izler birakan bu komitenin Ünye yerelindeki uzantilari ve çalismalari daha açik bir sekilde tespit edilecektir. (Kaynak: BCA. 607-103-21,CHP.3.Büro, Haber Gazetesi,11 Agustos 1936,s.5)
