Merhaba kıymetli okuyucularım,
Bugün sizlerle bir deneyi ve bu deneyin bizim hayatımızdaki iz düşümünü paylaşmak istiyorum.
Pireler zıplama yetenekleriyle bilinen hayvanlardan biridir. Bu küçük parazitler, kendi vücut boyutlarının 100 ila 200 katı yüksekliğe ve 300 katı uzunluğa zıplayabilirler. Bu, bir insanın bir futbol sahasını aşmasına veya bir binanın üzerinden atlamasına eşdeğerdir.
Pireleri ilk olarak bir kavanozun içine koyarlar ve kavanozun kapağını kapatırlar. Doğal olarak pireler zıplamaya başlar ancak bir sorun vardır. Her zıplamada kapak pireler için bir engeldir ve çarpma sonucu doğal olarak fiziksel acı hissederler.
Bir süre sonra pireler, zıplamaktan vazgeçerler. Çünkü ne kadar zıplasalar da kavanozun dışına çıkamayacaklarını "öğrenirler". Bu aşamadan sonra kavanozun kapağı açılsa bile pireler artık zıplamazlar. Çünkü artık "kavanozdan çıkmanın imkansız olduğuna" dair bir çaresizlik geliştirmişlerdir.
1967 yılında pozitif psikolojinin kurucusu Martin Seligman ve Steven Maier tarafından deneylerle bir kavram ortaya konuldu. Bu kavramın adı “öğrenilmiş çaresizlik” olarak adlandırıldı. Peki nedir bu öğrenilmiş çaresizlik?
Öğrenilmiş çaresizlik; bir kişinin tekrar eden olumsuz deneyimler sonucunda, durum üzerinde hiçbir kontrolü olmadığına inanması ve bu nedenle çabalamayı bırakmasıdır. Bu durum, kişinin başta motivasyon kaybı olmak üzere birçok psikolojik ve sosyal sorunlar yaşamasına neden olabilir.
Öğrenilmiş çaresizliğin birkaç aşaması vardır:
İlk olarak kişi, sürekli olarak başarısızlıkla karşılaştığında, bu durumun kendi yetersizliğinden kaynaklandığına inanmaya başlar.
Sonraları kişi, bu durum üzerinde hiçbir kontrolü olmadığını hisseder ve çabalamanın anlamsız olduğuna inanır.
Son olarak ise kişi, çabalarının sonuç vermeyeceğine inanır, motivasyonunu kaybeder ve denemekten vazgeçer.
Bu durumların sonucunda ise kişi depresyon, kaygı, motivasyon eksikliği gibi sorunlarla karşı karşıya kalabilir.
Peki öğrenilmiş çaresizlikle başa çıkmak için ne yapmak gerekir?
İlk olarak biraz mola vermek iyi olacaktır. Devamlı olarak süreçle ilgilenmek kişinin önünde en büyük engel olabilir. Biraz mola vererek, duruma biraz dışardan bakmalı ve durum hakkında farkındalık geliştirmelidir.
Sonrasında süreci ufak parçalara ayırmak iyi olacaktır. Kontrolümüzde olan ve yaptıkça motivasyonumuzu artıracak süreçlere gündemimizde yer vermek iyi hissettirebilir.
Süreç hakkında düşüncelerin farkında olmakta oldukça önemlidir. Şu soruları sormak bunu anlamak için faydalı olacaktır: “Kendimize ne diyoruz? Eleştiriyor muyuz yoksa olumlu şeyler mi diyoruz?” Eğer eleştiri halinde olduğumuzu düşünüyorsak bunun yerine gerçekçi olumlamalar yapmak daha iyi hissettirecektir.
Eğer bunlara rağmen sorun devam ediyorsa bir profesyonelden destek almak ruhunuza iyi gelecektir.
İyi günler dilerim, sağlıcakla kalın.
Hüseyin Saka
Klinik Psikolog
Ünye Neva Psikoloji
