Virüs pandemilerinde salginin süresi uzadikça, virüs çogaldikça çevre sartlarinin, dis kosullarin baskisiyla virüs kendini gelistirme, adapte olma sansina sahip olur ( mutasyon ).
Örnek verelim : 8-10 metrekarelik bir odada 4 kisi ferah ferah otururken, bu odaya 50 kisiyi doldursak, bir müddet sonra sikisikliktan bunalirlar ve üstlerindeki elbiselerin kalin olanlarini ferahlamak için çikarirlar, iste daha iyi konuma gelebilmek için yapilan bu davranisa mutasyon denir.
Korona virüsler gibi hayvanlardan insana geçen ( zoonotik ) virüsler, insan vücudunda çok sikisip kaldiklari zaman, tipki yukaridaki oda örneginde oldugu gibi, tekrar farkli bir hayvan türüne bulasarak yeni bir hastalik etkenine dönüsebilirler, bu da mutasyondur.
Içinde bulundugumuz yogun pandemi ortaminda bu tür virüs saldirilarina yapilabilecek en önemli korunma sekli TAM KAPANMA’dir. Sunu da belirtmek isterim ki kismi kapanmalar insana degil virüse yasam sansi tanimaktadirlar. Önceki tecrübelerden biliyoruz ki :Kismi kapanmalarda ( sadece hafta sonlari kapanmasi gibi ) pandeminin süresi daha da uzamakta ve virüsler mutasyon için yeterli zaman kazanmaktadirlar.
Pandemi, aslinda tüm dünyanin ortak afetinin adidir. O nedenle pandemi ülkelerin kisisel çaba ve gayretlerine birakilarak bertaraf edilemez, topyekün tüm dünya devletlerinin ortak çabasiyla bertaraf edilmelidir. Aksi takdirde pandemi kaynagi tam kurutulamaz, bir müddet yatismis gibi görünür sonra tekrar alevlenip, yeniden tüm dünyanin basina problem çikarir.
Tüm dünya toplumlarinda bu gün itibariyle hastalik yükü asiri oranda artmistir. Bunun nedeni pandeminin yayginlasmasini kolaylastiran faktörlerdir. Bu faktörler birbirleriyle sinerjetik etki yani birbirlerini gücünü artirici etki gösterirler. Bu iki ya da daha fazla sinerjetik faktör pandemiyi SINDEMI ( Sinerjik epidemi ) haline sokar. Bu 1+1 = 3 ediyor demektir.
Eski Yunanca’da synergos ve demos sözcüklerinin bilesiminden olusan SINDEMI sözcügü : Iki veya daha fazla etkenin bir araya gelerek normalde her birinin ayri ayri yapacagi etkinin toplamindan daha fazla bir etkiyi halk üzerinde göstermesidir. Böylece pandemi, karli dagdan asagiya yuvarlanan bir çig yumaginin giderek büyümesi gibi orantisiz olarak büyür.
Aslinda "Sindemi" 1990’larda girdi literatüre tam olarak. Amerikali Tibbi Antropolog Merrill Singer : Iki hastaligin birbiriyle etkilesmesinin insana ikisinin toplamindan çok daha büyük zarar verdigini söyledi ve buna sindemi dedi.
Singer’in bunu destekleyen arastirmasina göre : ABD'deki en yoksul kesimler içerisinde uyusturucu, agir madde bagimlilari arasinda tüberküloz, cinsel iliski yoluyla bulasan hastaliklar ( HIV / AIDS ) gibi birçok hastaligin çok yaygin oldugunu ve bazi durumlarda bu kisilerde bu iki ya da daha fazla hastaligin birbiriyle etkilesmesinin, verdikleri zarari, ayri ayri verebileceklerinden çok daha artirdigini gördü ve buna sindemi dedi.
Tipki günümüzde de Covid-19'un hastalarda önceden var olan diyabet, hipertansiyon, kanser ve kalp hastaliklari gibi ayri hastaliklarla etkileserek çok daha agir etki yaratabilmesi de sindemidir.
COVID-19 pandemisi nedeniyle dünyanin tamaminda saglik hizmetleri felç olmustur. Basta kanser, diyabet, hipertansiyon, kalp hastaliklari olmak üzere pek çok hastaligin ilk bulgularini kendilerinde gören ve süphelenen kisiler, covid – 19’a yakalanirim korkusu ile hastaneye gitmekten kaçinmaktalar yada saglik hizmetlerinin durma noktasina gelmesi nedeniyle hizmet alamamaktadirlar. Oysa erken teshisin her hastalikta ne kadar önemli oldugunu hepimiz biliyoruz.
Pandemide tüm dünya covid-19’a odaklandigi için, devamli ve yakin olarak takip altinda olmasi gereken hemen tüm kronik hastalarin hekim takipleri, laboratuvar tetkikleri aksamistir. Tüm dünyada kronik hastaliklarin sebep oldugu mortalite ( ölümcüllük ) ve morbidite ( hastalik yapabilme yetenegi ) oranlari yükselmeye devam etmektedir. Ayrica bu nedenle aksayan dis sagligi hizmetleri durumu daha kötü hale getirmistir.
Her geçen gün artan pandeminin kötü sartlarinin tüm dünyada ekonomik çöküntüye neden olmasi ile kötü ve yetersiz beslenmenin basta COVID-19 olmak üzere pek çok hastaligin artmasina sebep olacagi da kesindir. Birbirini kötülügünü artiran bu ayri ayri faktörlerin sebep oldugu kisir döngü, tüm dünyadaki insanlarin ruh sagligini da olumsuz yönde giderek artan siddette etkilemektedir. Tablo çok bilesenli bir sindemi haline gelmistir.
Pandeminin bu yikici etkilerinin tamami artik bir Sindemi ile karsi karsiya oldugumuzu bize söylemektedir. Sindemi’de Avrupa ve bati ülkeleri insanlik karnesi olarak sinifta kalmistir. Rönesans’in boyalari dökülmüs, insanlik çökmüstür, yerini yaslilarini ölüme terkeden, insanliktan nasibini almamis vahsi ve bencil bati almistir.
Pandemide yüz yüze egitim tedavülden kalkmistir. Online egitim sonucu obezite ile tanisan ögrenciler, internet bagimliligina yönelmistir.
Sanirim bu olumsuz durum bundan sonra dünyanin yeniden insaasini, bu yetersiz egitim alan ögrenciler üzerinden görmekten baska sansa sahip olmayacaktir.
Sindemi’nin etkileri uzarsa, gelecekte bu neslin bir üçüncü dünya savasi da görebilecegi ihtimal dahilindedir.Tek bir çözüm yolu vardir, tüm dünyanin ortak güçlerini birlestirerek, sindemiyi bertaraf etme gayretini var gücüyle göstermesidir.
